ಮೀಸಲಾತಿ ಕುರಿತು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್
ಭಾರತೀಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕರಾಳ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಅರಿತಿದ್ದ ಡಾ.ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಅದರ ನ್ಯೂನತೆಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪಮಟ್ಟಿಗಾದರೂ ಸರಿಪಡಿಸಬೇಕು ಎಂಬ ಹೆಬ್ಬಯಕೆಯೊಡನೆ ಮೀಸಲಾತಿಗಾಗಿ ಹಾಕಿದ ಬೀಜ ಮೊಳೆತು ಎಷ್ಟೇ ವೈರುಧ್ಯ ಮತ್ತು ಸ್ಥಿತ್ಯಂತರವನ್ನು ಕಂಡರೂ ಅದು ಕೊಂಚಮಟ್ಟಿಗೆ ಚಿಗುರೊಡೆದಿದೆ. ಭಾರತದ ಜಾಯಮಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕುದಾದ ಸಂವಿಧಾನವೊಂದನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು. ಅವರು ಅಕಾಲ ಮರಣಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗುವ ಮುನ್ನವೇ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿ/ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಪಂಗಡಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಆದೇಶ ಜಾರಿಗೆ ಬಂತು. ಆದರೆ, ಅದೃಷ್ಟಹೀನ ಇತರ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ದಶಕಗಳಷ್ಟು ಕಾಲ ವಿಳಂಬವಾದದ್ದು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಹುದುಗಿ ಹೋಗಿದೆ.
ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಎಂದರೆ ಸಂವಿಧಾನ; ಸಂವಿಧಾನವೆಂದರೆ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಕೃತ ಸಂವಿಧಾನವಾದ್ದರಿಂದ, ಸಂವಿಧಾನದ ಜೊತೆ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಹೆಸರು ಈ ರೀತಿ ಸಂಯೋಜನೆಗೊಂಡಿದೆ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಸಂವಿಧಾನದ ಕರ್ತೃ ಎಂಬುದನ್ನು ಸಹಿಸದ ಮತ್ತು ಅಸಹನೆಯ ಭಾವದಿಂದ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಲೋಕಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಗೃಹ ಸಚಿವ ಅಮಿತ್ ಶಾ ‘‘ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಎಂದು ಪದೇ ಪದೇ ಹೇಳುವ ಬದಲು, ಅಷ್ಟೇ ಸಲ ದೇವರ ಹೆಸರನ್ನು ಸ್ತುತಿಸಿದರೆ ಅಂಥವರಿಗೆ ಮುಕ್ತಿಯಾದರೂ ಪ್ರಾಪ್ತಿಯಾಗುತ್ತಿತ್ತು’’ ಎಂದು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಒಬ್ಬ ಅಸ್ಪಶ್ಯ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ತನ್ನ ಕೊಳಕು ಚಿತ್ತ ಭ್ರಮೆಯಿಂದ ಗಳಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅದು ವ್ಯಾಪಕ ಟೀಕೆಗೂ ಗುರಿಯಾಯಿತು ಎಂಬುದು ಬೇರೆ ಮಾತು.
ಜಾತಿಯನ್ನೇ ಹಾಸು-ಹೊದ್ದು ಮಲಗಿರುವ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬರು ಅನುಭವಿಸಿದ ನೋವು, ಸಂಕಟ ಇತ್ಯಾದಿ ಅನಿಷ್ಟ ಕಾರಕಗಳಿಂದ ನೊಂದು ಬೆಂದು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಧರ್ಮವನ್ನೇ ತ್ಯಜಿಸಲು ಮುಂದಾದರು. ಜಾತಿ ನಿರ್ಮೂಲನೆಗೆ ಶ್ರಮಿಸಿದರಾದರೂ ಯಶಸ್ಸು ಗಳಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಅದು ಅತ್ಯಂತ ಆಳವಾಗಿ ಬೇರು ಬಿಟ್ಟಿದೆ. ಬಗೆದು ತೆಗೆಯಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ!
ಭಾರತೀಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಕರಾಳ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಆಳವಾಗಿ ಅರಿತಿದ್ದ ಡಾ.ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ಅದರ ನ್ಯೂನತೆಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪಮಟ್ಟಿಗಾದರೂ ಸರಿಪಡಿಸಬೇಕು ಎಂಬ ಹೆಬ್ಬಯಕೆಯೊಡನೆ ಮೀಸಲಾತಿಗಾಗಿ ಹಾಕಿದ ಬೀಜ ಮೊಳೆತು ಎಷ್ಟೇ ವೈರುಧ್ಯ ಮತ್ತು ಸ್ಥಿತ್ಯಂತರವನ್ನು ಕಂಡರೂ ಅದು ಕೊಂಚಮಟ್ಟಿಗೆ ಚಿಗುರೊಡೆದಿದೆ. ಭಾರತದ ಜಾಯಮಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕುದಾದ ಸಂವಿಧಾನವೊಂದನ್ನು ಕೊಟ್ಟರು. ಅವರು ಅಕಾಲ ಮರಣಕ್ಕೆ ತುತ್ತಾಗುವ ಮುನ್ನವೇ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿ/ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಪಂಗಡಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಆದೇಶ ಜಾರಿಗೆ ಬಂತು. ಆದರೆ, ಅದೃಷ್ಟಹೀನ ಇತರ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ದಶಕಗಳಷ್ಟು ಕಾಲ ವಿಳಂಬವಾದದ್ದು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಹುದುಗಿ ಹೋಗಿದೆ.
ಮೀಸಲಾತಿಯ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಮತ್ತು ಸಮಗ್ರ ರಚನೆಯ ನಿಜವಾದ ಶಿಲ್ಪಿ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಬಡ ದಮನಿತ ಮಹಾರ್ ಕುಟುಂಬದಿಂದ ಬಂದವರು. ತಮ್ಮ ಇಡೀ ಜೀವನದ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಹಂತದಲ್ಲೂ ಸಾಮಾಜಿಕ ತಾರತಮ್ಯದ ಕಹಿ ರುಚಿಯನ್ನು ನವಿರಾದ ಬಾಲ್ಯದಿಂದಲೇ ಅನುಭವಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಬಹುಶಃ ಈ ಸಾಮಾಜಿಕ ದ್ವೇಷ ಮತ್ತು ಜಾತಿ ದಬ್ಬಾಳಿಕೆಯ ಸಂಕಟವೇ ಈ ಮಹಾನ್ ಚೇತನವನ್ನು ಸಶಕ್ತ ಗೊಳಿಸಿತು ಮತ್ತು ಅವರ ಕೋಟ್ಯಂತರ ಜಾತಿ ಸಹೋದರರು ಮೌನವಾಗಿ ಸಹಿಸಿ ಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಇದೇ ರೀತಿಯ ನೋವನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವಲ್ಲಿ ಜೀವಮಾನವಿಡೀ ಹೋರಾಡುವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿತು. ಅವರು ಶಾಲಾ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಅಪರೂಪದ ವಿದೇಶಿ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪಡೆದ ನಂತರವೂ ಬರೋಡಾದ ಮಹಾರಾಜ ಸಯಾಜಿರಾವ್ ಗಾಯಕ್ವಾಡ್ ಅವರ ಕಚೇರಿಯಲ್ಲಿ ರಕ್ಷಣಾಧಿಕಾರಿಯಾಗಿ ಸೇರಿದಾಗಲೂ ದೈಹಿಕ ಅಸ್ಪಶ್ಯತೆ ಅನುಭವವನ್ನೂ ಎದುರಿಸಿದರು. ಇದೆಲ್ಲವೂ ತುಳಿತಕೊಳ್ಳಗಾದವರ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡಲು ಅವರಿಗೆ ಶಕ್ತಿ ತುಂಬಿತು. ಅವರಲ್ಲಿ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸುವ ದೇಶಭಕ್ತಿ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ದೇಶದ ಐದನೇ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟು ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಜೀವನವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುತ್ತದೆ.
1917ರ ಮೀಸಲಾತಿಯತ್ತ ಬಾಬಾ ಪ್ರವೇಶ
ಮೀಸಲಾತಿಯ ಯಾತ್ರೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಪಾತ್ರವು 1917ನೇ ವರ್ಷದಿಂದ ಮುಂಚೂಣಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಅಸ್ಪಶ್ಯರಿಗೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಹಕ್ಕುಗಳ ಕಲ್ಪನೆಯು ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿತು. ಈ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳ ಜನರು ಬಾಂಬೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸಭೆಗಳನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಅಲ್ಲಿ ಅವರದೇ ಶಾಸಕರನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ಇತರ ಕೆಲವು ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರು. ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳ ಎರಡು ಸಭೆಗಳು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ನಲ್ಲಿ ಒತ್ತಡವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿತು. ಅದು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಸಹಾಯವನ್ನು ಕೋರಿತು. ಈ ಮಧ್ಯೆ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರನ್ನು ‘ಸೌತ್ ಬರೋ’ ಸಮಿತಿ ಮುಂದೆ ಸಾಕ್ಷಿ ನೀಡಲು ಕರೆಸಲಾಯಿತು. ಅಲ್ಲಿ ಅವರು ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾದ ಜನರ ದರಿದ್ರ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ವಿವರಿಸಿದ್ದರು ಮತ್ತು ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾದವರಿಗೆ ಕೇಂದ್ರ ಶಾಸಕಾಂಗ ಸಭೆ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಂತೀಯ ಶಾಸಕಾಂಗ ಸಭೆಗಳಲ್ಲಿ ಮೀಸಲು ಸ್ಥಾನಗಳೊಂದಿಗೆ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ’ ಹಕ್ಕಿನ ಬೇಡಿಕೆಯನ್ನು ಇಟ್ಟರು. ಅದು ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಶೇಕಡಾ ವಾರು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿರಬೇಕೆಂದರು. ಸೌತ್ ಬರೋ ಸಮಿತಿಯು ತುಳಿತಕ್ಕೊಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಾಜಕೀಯ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿತು ಮತ್ತು ಅವರ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಬಲವಾಗಿ ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿತು.
ಸೌತ್ ಬರೋ ಸಮಿತಿಯ ಶಿಫಾರಸುಗಳು 1919ರ ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಕಾಯ್ದೆಗೆ ಜನ್ಮ ನೀಡಿತು. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳ ಜನರ ರಾಜಕೀಯ-ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿತು. ಗವರ್ನರ್ ಜನರಲ್ ಅವರು ಕೇಂದ್ರ ಶಾಸಕಾಂಗ ಸಭೆಗೆ ನಾಮನಿರ್ದೇಶನ ಮಾಡಿದ 14 ಅಧಿಕಾರೇತರ ಸದಸ್ಯರಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಠ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯನ್ನು ನಾಮನಿರ್ದೇಶನ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇದು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಚೊಚ್ಚಲ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸಾಧನೆಯಾಗಿದೆ.
ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಬಹುತೇಕ ಅನಕ್ಷರಸ್ಥರಾಗಿರುವ ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗಗಳ ನಡುವೆ ರಾಜಕೀಯ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಹೃದಯಾಂತರಾಳದಿಂದ ಬಯಸಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ 1919ರ ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಕಾಯ್ದೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವಂತೆ ನಾಮ ನಿರ್ದೇಶನದ ಬದಲು ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳಿಂದ ಚುನಾಯಿತ ಶಾಸಕರು ಇರಬೇಕೆಂದು ಅವರು ಬಯಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರಕಾರ ಮತ್ತು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಚುನಾವಣೆ ಮೂಲಕ ಶೋಷಣೆಗೆ ಒಳಗಾದ ವರ್ಗಗಳ ವಿಶೇಷ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಈಡೇರಿಸಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. ಆದರೆ ಸಾರಾಂಶದಲ್ಲಿ 1919ರ ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಕಾಯ್ದೆಯು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿಯ ‘ಮೈಲಿಗಲ್ಲು’ ಎಂದು ಸಾಬೀತಾಯಿತು. ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ನಾಮ ನಿರ್ದೇಶನದ ಮೂಲಕ ಈ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಶಾಸಕಾಂಗದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯವನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು.
1930ರ ಮೊದಲು ಸೈಮನ್ ಆಯೋಗ:
ಡಾ.ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಪುಣೆಯಲ್ಲಿ ಅಕ್ಟೋಬರ್ 23, 1928ರಂದು ಸೈಮನ್ ಆಯೋಗದ ಮುಂದೆ ಸಾಕ್ಷಿ ನುಡಿಯಲು ಹಾಜರಾದರು. ಅವರು ‘‘ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳು ಇತರ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರಿಗಿಂತ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತ್ತು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರಿಗೆ ವಿಶೇಷ ರಕ್ಷಣೆ ಬೇಕು. ಹಾಗಾಗಿ ಒತ್ತಿ ಹೇಳುತ್ತೇನೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತ್ತು ಸ್ವತಂತ್ರ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಬೇಕು. ಸರಳವಾಗಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗ ಶೈಕ್ಷಣಿಕವಾಗಿ ಬಹಳ ಹಿಂದುಳಿದಿದೆ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಬಡವಾಗಿದೆ, ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಗುಲಾಮಗಿರಿಗೆ ಒಳಗಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಯಾವುದೇ ಸಮುದಾಯವೂ ಅನುಭವಿಸದ ಕೆಲವು ರಾಜಕೀಯ ಅಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಿದೆ’’ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.
ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬರು ಆಗಸ್ಟ್ 8, 1931ರಂದು ನಾಗಪುರದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಅಖಿಲ ಭಾರತೀಯ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹುದ್ದೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ನೀಡಬೇಕು ಎಂದು ಆಗ್ರಹಿಸಿದರು. ಮೊದಲನೇ ದುಂಡು ಮೇಜಿನ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಫಲಿತಾಂಶವೆಂದರೆ- ಭಾರತೀಯ, ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿ/ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಪಂಗಡ ಮತ್ತು ಇತರ ಹಿಂದುಳಿದ ಜಾತಿಗಳು ತುಳಿತಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿವೆ ಎಂಬುದು. ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಶೂದ್ರ ಮತ್ತು ಅತಿ ಶೂದ್ರರ ಭವಿಷ್ಯ ಅಮೆರಿಕದ ನೀಗ್ರೋಗಳಿಗಿಂತ ಕೆಟ್ಟದಾಗಿದೆ ಎಂದು ಇಡೀ ಜಗತ್ತಿಗೆ ತಿಳಿದು ಬಂದದ್ದು.
ಫ್ರಾಂಚೈಸ್ ಸಮಿತಿ ಮತ್ತು 1932ರ ಕೋಮು ಐತೀರ್ಪು:
1932ರಲ್ಲಿ ಸಮಿತಿಯು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ವಿವಿಧ ಪಕ್ಷಗಳು ಮತ್ತು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಂದ ಅವರ ಸ್ಥಿತಿಗತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿತು. ಅವರೆಲ್ಲರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತಕ್ಷೇತ್ರ’ಗಳನ್ನು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಮೀಸಲಿಡಬೇಕೆಂದಾಗಿತ್ತು. ಆದ್ದರಿಂದ ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬರು ಕೂಡ ತಮ್ಮ ಈ ಮೊದಲಿನ ನಿಲುವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿಕೊಂಡು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಆಗ್ರಹಿಸಿದರು. ಸಮಿತಿಯ ವರದಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಮೆಕ್ ಡೊನಾಲ್ಡ್ ಆಗಸ್ಟ್ 17, 1932ರಂದು ಕೋಮು ಐತೀರ್ಪನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದರು. ಅಂದರೆ ಶೋಷಿತ ಜನಸಂಖ್ಯೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ರಾಜಕೀಯ ಅಧಿಕಾರವೂ ಸಹ ಹಂಚಿಕೆ ಆಗಬೇಕು ಎಂದು. ಐತೀರ್ಪು ಕೋಮು ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ತತ್ವವನ್ನು ಆಧರಿಸಿದೆ. ಅದು ಭಾರತದ ಕಾಯ್ದೆ 1919ರಲ್ಲಿ ಸಾಕಾರಗೊಂಡಿದೆ. ಕೋಮು ಐತೀರ್ಪು ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ’ ಹಕ್ಕನ್ನು ದಯಪಾಲಿಸಿತು. ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬರು ಕೂಡ ತಮ್ಮ ಮೊದಲಿನ ನಿಲುವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿಕೊಂಡು ಪ್ರತ್ಯೇಕತೆಗೆ ಧ್ವನಿಗೂಡಿಸಿದರು. ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬರ ಪ್ರಕಾರ ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಎರಡು ಅಂಶಗಳ ಪ್ರಯೋಜನಗಳು ದೊರಕಿದವು.
1.ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿಯ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರಿಂದ ಚುನಾಯಿಸಲ್ಪಡುವ ಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ನಿಗದಿತ ಕೋಟಾವನ್ನು ಅವರಿಂದ ಮಾತ್ರ ತುಂಬಬಹುದು.
2. ದ್ವಿಮತ ಹೊಂದಿರುವ ಶೋಷಿತರು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾನದ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮದೇ ಶಾಸಕನನ್ನು ಚುನಾಯಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತೊಂದು ಮತವನ್ನು ಚಲಾಯಿಸಲೂ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
ಗಾಂಧಿಯವರ ಆಮರಣಾಂತ ಉಪವಾಸ ಮತ್ತು ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿ:
ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಅವರ ಬೆಂಬಲಿಗರು ಶೋಷಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಮಾತ್ರ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ’ ನೀತಿಯನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದರು. ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ ಹಕ್ಕನ್ನು ಕೊಡಲು ಒಪ್ಪದೆ ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರು ‘ಸಾವಿನ ತನಕ’ ಉಪವಾಸ ಮಾಡುವುದಾಗಿ ಸಿಟ್ಟು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳು ಮತ್ತು ಇತರರಿಗೆ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ’ ಹಕ್ಕನ್ನು ಕೊಡುವಾಗ ಗಾಂಧಿ ಹೇಳಿದ ಮಾತಿದು. ‘‘ಮುಸ್ಲಿಮರು ಮತ್ತು ಸಿಖ್ಖರು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಸಂಘಟಿತರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅಸ್ಪಶ್ಯರು ಸಂಘಟಿತರಾಗಿಲ್ಲ. ಅವರೇನಾದರೂ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ’ ಹಕ್ಕನ್ನು ಹೊಂದಿದರೆ ಅವರ ಜೀವನವು ಹಿಂದೂ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಪ್ರಬಲವಾಗಿರುವ ಗ್ರಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಶೋಚನೀಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಮುಸ್ಲಿಮರು ಮತ್ತು ಸಿಖ್ಖರು ವಿಶೇಷ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಪ್ರಸ್ತಾವವನ್ನು ನಾನು ಅನಿವಾರ್ಯ ಅನಿಷ್ಟ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತೇನೆ ಎಂದು ನೀವು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಮಾನಸಿಕ ಯಾತನೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ನೋವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಹಕ್ಕು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರಿಗಿದೆ. ಆದರೆ ಅವರು ಬಯಸುವ ‘ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರು’ ಹಕ್ಕನ್ನು ಗಳಿಸುವುದರಿಂದ ಅದು ಅವರ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ಅವಕಾಶ ನೀಡುವುದಿಲ್ಲ’’.
ಪುಣೆ ಒಪ್ಪಂದ ಮತ್ತು ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿ:
ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಆಮರಣಾಂತ ಉಪವಾಸದ ಕಾರಣ ದೇಶದ ಕೆಲವು ಸೌಮ್ಯವಾದಿಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಮುಖ ನಾಯಕರು ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನಡುವೆ ಕೆಲವು ಸೌಹಾರ್ದ ಪರಿಹಾರಗಳನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಲು ಸಭೆಯನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿದರು. ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಯವರು ನೀಡಿದ ಸಮರ್ಥನೆಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ನಾಯಕರಿಗೆ ಹೀಗೆ ಉತ್ತರಿಸಿದರು, ‘‘ಗಾಂಧೀಜಿಯವರು ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ ಆತಂಕಗಳು ನನ್ನ ಅಭಿಪ್ರಾಯದಲ್ಲಿ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಾಲ್ಪನಿಕವಾದವು’’. ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾವವನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದರು. ಅದರಂತೆ ಮಾರ್ಚ್ 24, 1932ರಂದು ಪುಣೆಯ ಎರವಾಡ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ‘ಪುಣೆ ಒಪ್ಪಂದ’ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಲಾಯಿತು. ಪುಣೆಯ ಒಪ್ಪಂದವು ಆಧುನಿಕ ಮೀಸಲಾತಿ ನೀತಿಯ ಮತ್ತೊಂದು ಮೈಲಿಗಲ್ಲು ಎಂದು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪುಣೆ ಒಪ್ಪಂದದ ಪ್ರಮುಖ ಲಕ್ಷಣಗಳು:
1. ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳ ಪರವಾಗಿ ಪ್ರಾಂತೀಯ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಮೀಸಲಾತಿ.
2. ಕೇಂದ್ರ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳಲ್ಲಿ ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಶೇ.18 ರಷ್ಟು ಮೀಸಲಾತಿ.
3. ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳ ಸದಸ್ಯರಿಗೆ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಒಂದು ಭಾಗವನ್ನು ಮೀಸಲಿಡುವುದರೊಂದಿಗೆ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಅನುದಾನವನ್ನು ಒದಗಿಸುವುದು.
ಪುಣೆ ಒಪ್ಪಂದ ದ್ವಿಮತದಾನದ ಮೌಲ್ಯವನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿದ್ದ ರಿಂದ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರಿಗೆ ತುಂಬಾ ನೋವಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅವರು ತಮ್ಮ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಹೀಗೆ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದರು. ‘‘ಕೋಮು ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದ ಎರಡನೇ ಮತವು ಅಮೂಲ್ಯವಾದ ಸವಲತ್ತು. ರಾಜಕೀಯ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿ ಅದರ ಮೌಲ್ಯವು ಲೆಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸಿಗದಂತಹದ್ದು. ಯಾವುದೇ ಜಾತಿ ಹಿಂದೂ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳು ಅಸ್ಪಶ್ಯ ಮತದಾರರಿಗೆ ಅವಲಂಬಿತರಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಅಸ್ಪಶ್ಯರನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುವುದಾಗಲಿ ಅಥವಾ ಅವರ ಮತಗಳು ತಮ್ಮ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಹೋಗುವುದಕ್ಕಾಗಲಿ ಧೈರ್ಯ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.’’ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮತದಾರರ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ದ್ವಿಮತ ಪದ್ಧತಿಯ ಸವಲತ್ತುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರುವಲ್ಲಿ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ, ದಮನಿತ ವರ್ಗಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಕ್ಷೀಪ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ ಕೇಂದ್ರವಾಗುತ್ತಿದ್ದವು.
ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಕಾಯ್ದೆ 1935ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮೀಸಲಾತಿ:
ಪುಣೆ ಒಪ್ಪಂದದಲ್ಲಿ ಒಪ್ಪಿದ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಕಾಯ್ದೆ 1935ರ ಮೂಲಕ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಜಾರಿಗೆ ತರಲಾಯಿತು. ಇದು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಚುನಾವಣೆಯ ಮೂಲಕ ಶಾಸಕಾಂಗ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಶಿಷ್ಟ ಜಾತಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿ ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಒದಗಿಸಿತು. ಪ್ರಾಂತೀಯ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಮೀಸಲಾತಿಗೆ ನಿಬಂಧನೆಗಳಿದ್ದವು, ಮೀಸಲು ಸ್ಥಾನಗಳಿಂದ ಚುನಾಯಿತರಾದ ಶಾಸಕಾಂಗಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಕಾಮೆಂಟ್ ಅಂದರೆ, ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರಿಗೆ ಒಂದು ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮೀಸಲಿಡಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಅಂಶವು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಚುನಾವಣೆಯು ಜಂಟಿ ಮತದಾರರಿಂದ ಆಗಬೇಕಾದರೆ ಚುನಾಯಿತರಾಗಿ ಘೋಷಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಯು ತನ್ನ ಆಯ್ಕೆಯಂತೆ ಆಯ್ಕೆ ಆಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಅದು ಖಾತರಿಪಡಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತ ಶಾಸಕರು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರ ಚಾಂಪಿಯನ್ ಆಗುವ ಬದಲು ಮೀಸಲಾತಿ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಆಯ್ಕೆಯಾಗುತ್ತಾರೆ ಅಷ್ಟೇ. ಅವರು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಬಹು ಸಂಖ್ಯಾತರ ಗುಲಾಮರಾಗುತ್ತಾರೆ. 1947ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದ ನಂತರ ಮುಸ್ಲಿಮರು, ಕ್ರೈಸ್ತರು, ಪಾರ್ಸಿಗಳು, ಸಿಖ್ಖರು ಮತ್ತು ಆಂಗ್ಲೋ ಇಂಡಿಯನ್ರಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿಯನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.
ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮಾನತೆ ಕುರಿತು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್:
ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಸಂವಿಧಾನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದರು, ‘‘ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮತಲದಲ್ಲಿ ನಾವು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಅಸಮಾನತೆಯ ಸವಲತ್ತುಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಸಮಾಜವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ, ಆದರೆ ಕೆಲವರು ಉನ್ನತ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವರು ಕಡು ಬಡತನದ ಬೇಗೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಲುತ್ತಿರುವವರೂ ಇದ್ದಾರೆ. ಜನವರಿ 26, 1950ರಂದು ನಾವು ವಿರೋಧತೆಯ ಜೀವನದೊಳಗೆ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ರಾಜಕಾರಣದಲ್ಲಿ ಸಮಾನತೆ ಹೊಂದುತ್ತೇವೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ನಾವು ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತೇವೆ. ನಾವು ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಬೇಗ ವಿರೋಧತೆಯನ್ನು ಹೋಗಲಾಡಿಸಬೇಕು. ಇಲ್ಲವೆಂದರೆ ಅಸಮಾನತೆಯಿಂದ ಬಳಲುವವರು ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದ ಹಂದರವನ್ನು ಕಿತ್ತು ಬಿಸಾಡುವರು. ಅದನ್ನು ಈ ಸಭೆ ಬಹು ಕಷ್ಟಕರದಿಂದ ಕಟ್ಟಿದೆ’’.
ವಿಧಿ16(4)ರ ಕುರಿತು ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್:
ಈ ಮಹತ್ವದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ವಿಧಿ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಜಾತ್ಯತೀತ ಸಮಾಜವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ಗುರಿಯೊಂದಿಗೆ ಮೀಸಲಾತಿಯ ಮೂಲ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಈ ವಿಧಿಯನ್ನು ಅಂತಿಮಗೊಳಿಸುವಾಗ ಸಂವಿಧಾನ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಮಾತನಾಡುತ್ತಾ ‘‘ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ನೀಡುವುದು ಸುಲಭ ಆದರೆ ವಿವೇಚನೆಯನ್ನು ನೀಡುವುದು ಕಷ್ಟ’’ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಡಾ. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್. ಮುಂದುವರಿದು, ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಶಕ್ತಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ದೇಶದ ಎಲ್ಲಾ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು ಒಗ್ಗಟ್ಟಿನಿಂದ ಕೊಂಡೊಯ್ಯುವ ವಿವೇಚನೆಯೂ ಇದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ನಮ್ಮ ನಡವಳಿಕೆಯಿಂದ ಸಾಬೀತುಪಡಿಸೋಣ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.
ದೀನದಲಿತರ ಕರುಣಾಜನಕ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು ಕೇವಲ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಶಾಸನವು ಸಾಕಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಡಾ.ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ತಿಳಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದಾರೆ. ವಿವೇಚನೆಯನ್ನು ಸಂವೇದನಾಶೀಲಗೊಳಿಸಿ ಅದರ ಅಪೇಕ್ಷಿತ ಫಲಗಳನ್ನು ನೋಡಲು ಈ ಉದಾತ್ತ ಕಾರಣದಿಂದ ನಾವು ಬೆಂಬಲಿಸಬೇಕು.
ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ನಿಬಂಧನೆಗಳ ಅನುಷ್ಠಾನ ಕುರಿತು:
ಸಂವಿಧಾನ ರಚನಾ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಡಾಕ್ಟರ್ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್, ‘‘ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸುತ್ತದೆ, ಸಂವಿಧಾನ ಒಳ್ಳೆಯದಿರಬಹುದು, ಅದನ್ನು ಅನುಷ್ಠಾನಗೊಳಿಸುವವರು ಕೆಟ್ಟವರಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಕೆಟ್ಟದಾಗುವುದು ಖಚಿತ. ಸಂವಿಧಾನದ ಸ್ವರೂಪದ ಮೇಲೆ ಸಂವಿಧಾನವು ಶಾಸಕಾಂಗ, ಕಾರ್ಯಾಂಗ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಾಂಗದಂತಹ ಅಂಗಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಯಾರಾದರೂ ಆಗಲಿ ತಮ್ಮ ಇಚ್ಛೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಅವರ ರಾಜಕೀಯವನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಅದನ್ನು ತಮ್ಮ ಸಾಧನವಾಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವರು ಮತ್ತು ಅವರ ಉದ್ದೇಶಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಅವರು ಸಾಂವಿಧಾನಿಕವಾಗಿ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿ ಹಿಡಿಯುತ್ತಾರೆಯೇ ಅಥವಾ ಅವರು ಅದನ್ನು ಸಾಧಿಸುತ್ತಾರೆಯೇ? ಅವರು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರೆ ಮಾತ್ರ ಸಂವಿಧಾನ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಹೀಗಿದ್ದಾಗ ವಿಫಲಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೇಳಲು ಯಾವುದೇ ಪ್ರವಾದಿಯ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ’’.
(ಡಾ. ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬ್ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಬರಹಗಳು ಮತ್ತು ಭಾಷಣಗಳು)