ಆದಿವಾಸಿ ಹೋರಾಟಗಾರನಿಗೆ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಗರಿ
ದೇಶದಾದ್ಯಂತದ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಪರವಾದ ಹಲವು ಹೋರಾಟಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾ ಬಂದಿರುವ ಸೋಮಣ್ಣ ದೇಶದ ಹಲವು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಂಡನೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಫಿಲಿಪ್ಪೀನ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ ತಮ್ಮ ವಿಚಾರವನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಂಗನವಾಡಿ, ಶಾಲೆ, ರೇಷನ್ ಅಂಗಡಿ, ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಸವಲತ್ತುಗಳು ದೊರೆಯುವಲ್ಲಿ ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಹೋರಾಟ ಅವಿಸ್ಮರಣೀಯ.
ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಪರ ಹೋರಾಟಗಾರ ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆಯ ಜೇನುಕುರುಬ ಬುಡಕಟ್ಟು ಸಮುದಾಯದ ಸೋಮಣ್ಣನವರು ಕೇಂದ್ರ ಸರಕಾರದ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗೆ ಭಾಜನರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ತಮ್ಮ ನಿಸ್ವಾರ್ಥ ಹೋರಾಟದ ಮೂಲಕ ನಾಗರಹೊಳೆ ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಅರಣ್ಯದ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವ ಹಾಡಿಗಳಿಗೆ ಮೂಲಭೂತ ಸೌಕರ್ಯಗಳಾದ ಕುಡಿಯುವ ನೀರು, ಅಂಗನವಾಡಿ, ಶಾಲೆ, ಆಶ್ರಮ ಶಾಲೆ, ಪಡಿತರ ಆಹಾರ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಮೂಲಭೂತ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು ದೊರೆಯುವಲ್ಲಿ ಶ್ರಮಿಸಿದ ಅವರು ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಕೃಷಿ ಭೂಮಿ ಮಂಜೂರಾಗುವಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಹೋರಾಟ ಆರಂಭವಾಗಿದ್ದು ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿಯ ಮೂಲಕ. ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಯ ಕುರಿತು ಮೊದಲಿಗೆ ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿ ಧ್ವನಿ ಎತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಧ್ವನಿಗೆ ಧ್ವನಿಗೂಡಿಸಿದ ಸೋಮಣ್ಣ ಕೂಡ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಪರಿಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಇಳಿದರು. ಅಂದು ಹೋರಾಟದ ಮಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದ್ದು ತಮ್ಮ ಹೋರಾಟದ ಹೆಜ್ಜೆಗಳಿಗೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ ನೀಡಿದ ಕೋಟಿಗಾನಹಳ್ಳಿ ರಾಮಯ್ಯ, ಡಾ.ಸಿದ್ದಲಿಂಗಯ್ಯ, ದೇವನೂರ ಮಹಾದೇವರನ್ನು ಇಂದಿಗೂ ಸೋಮಣ್ಣ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.
ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನ ಆಲ್ತಾಳ್‌ಹುಂಡಿಯಲ್ಲಿ 01.06.1957ರಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿದ ಸೋಮಣ್ಣನವರಿಗೆ ಈಗ 66ರ ಹರೆಯ. ಓದಿದ್ದು ಕೇವಲ ನಾಲ್ಕನೇ ತರಗತಿವರೆಗೆ ಮಾತ್ರ. ಒಂಭತ್ತು ಜನ ಮಕ್ಕಳಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯವರು ಸೋಮಣ್ಣ, ಹುಟ್ಟಿದ ಎರಡು ವರ್ಷಕ್ಕೆ ತಂದೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡರು. ತಾಯಿಯ ಕೂಲಿ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಆಸರೆಯಾಗಿತ್ತು. ಒಂದು ದಿನ ಅವರು ದೊಡ್ಡ ಹುಲ್ಲಿನ ಹೊರೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತು ಬರುವಾಗ ಜಾರಿ ಬಿದ್ದದ್ದನ್ನು ಕಂಡು ನಾಲ್ಕನೇ ತರಗತಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದ ಸೋಮಣ್ಣ ಶಾಲೆ ತೊರೆದು ತಾಯಿ ಕೂಲಿಗೆ ಹೋಗುವುದನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಅಲ್ತಾಳ್‌ಹುಂಡಿಯ ಜಮೀನ್ದಾರರೊಬ್ಬರ ಬಳಿ ಒಂದು ವರ್ಷಕ್ಕೆ ಕೇವಲ ಹದಿನಾರುವರೆ ರೂಪಾಯಿಗೆ ಜೀತಕ್ಕೆ ಸೇರಿಕೊಂಡರು. ಆ ಹಣದಲ್ಲಿ 6.50 ರೂಪಾಯಿ ಕೊಟ್ಟು ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆಯ ಮಂಗಳವಾರದ ಸಂತೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ತಾಯಿಗೆ ಕರಡಿ ಮಾರ್ಕಿನ ಸೀರೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಹದಿನಾರು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಜೀತ ಮಾಡಿದ ನಂತರ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಏನಾದರೂ ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಜೀತ ಬಿಟ್ಟು ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಇಳಿದರು.
ಕೆಲ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಬೆಟ್ಟಯ್ಯ ಕೋಟೆ, ಚಾ.ನಂಜುಂಡಮೂರ್ತಿ, ಭೀಮನಹಳ್ಳಿ ಮಹದೇವು, ಸೋಗಹಳ್ಳಿ ನಿಂಗನಾಯಕ ಅವರ ಜೊತೆ ಸೇರಿ ದಲಿತ ಸಂಘರ್ಷ ಸಮಿತಿಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಪರಿಹಾರಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಟ ನಡೆಸಿದ ಸೋಮಣ್ಣ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಂಘಟನೆ ಇದ್ದರೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬಹುದೆಂದು ನಿರ್ಧಾರ ಮಾಡಿದರು. ಈ ವೇಳೆಗಾಗಲೇ ಡಾ. ಜೆರಿ ಪಾಯ್ಸ್ ಅವರು ಹುಣಸೂರಿನಲ್ಲಿ ಡೀಡ್ ಸ್ವಯಂ ಸೇವಾ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದರು. ಡಾ. ಜೆರಿ ಪಾಯ್ಸ್ ಅವರನ್ನು ತಮ್ಮ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಜೊತೆ ಭೇಟಿ ಮಾಡಿದ ಸೋಮಣ್ಣ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಂಘಟನೆಯೊಂದನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಕೇಳಿಕೊಂಡರು. ಅವರು ‘‘ನೀನು ಏನು ಮಾಡ್ತೀಯ? ನಾವಿಲ್ವ?’’ ಎಂದರು. ಅದಕ್ಕೆ ಸೋಮಣ್ಣ ‘‘ನಮ್ಮ ಸಮುದಾಯದ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ನಾವೇ ಈಡೇರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಅದಕ್ಕಾಗಿ ನಮಗೆ ನಮ್ಮದೇ ಆದ ಸಂಘಟನೆ ಬೇಕು’’ ಎಂದು ದೃಢವಾಗಿ ಉತ್ತರಿಸಿದರು. ಒಂದು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಅವರು ನಾಲ್ಕು ನೂರು ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿರುವ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವಿರಗಳನ್ನು ಕಲೆ ಹಾಕುವ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯನ್ನು ಸೋಮಣ್ಣರವರಿಗೆ ವಹಿಸಿದರು. ಡೀಡ್ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಅಂದಿಗೆ ರಾತ್ರಿ ಶಾಲೆಯ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿದ್ದ ಫೆಡಿನಾ ವಿಕಾಸದ ನಂಜುಂಡಯ್ಯ ಮತ್ತು ಪಿ.ಎಚ್‌ಡಿ. ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ಶ್ರೀಕಾಂತ್ ಅವರನ್ನು ಸೋಮಣ್ಣನವರಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ನೇಮಿಸಿದರು. ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಸೋಮಣ್ಣ ಅಚ್ಚುಕಟ್ಟಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟರು. ಡೀಡ್ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಸ್ವಯಂ ಸೇವಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು.
ಆನಂತರ ಜೆರಿ ಪಾಯ್ಸ್ ಅವರು ಫಿಡಿನಾ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಸ್ಥಾಪಕರಾದ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥರವರಿಗೆ ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲು ಸೂಚಿಸಿದರು. ಸೋಮಣ್ಣ, ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ಮತ್ತು ನಂಜುಂಡಯ್ಯನವರು ಸೇರಿಕೊಂಡು ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ ಅವರ ಸಹಕಾರದಿಂದ ಫಿಡಿನಾ ವಿಕಾಸ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸುವ ಮೂಲಕ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹೋರಾಟಕ್ಕೆ ಮುಂದಾದರು. ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಜ್ವಲಂತ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಕೇವಲ ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದರೆ ಸಾಲದು ಎಂಬ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ರಾಜ್ಯದಾದ್ಯಂತ ಆದಿವಾಸಿಗಳು ವಾಸವಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ತಾಲೂಕುಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಮೂಲ ನಿವಾಸಿಗಳ ವೇದಿಕೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿ ಅದರ ರಾಜ್ಯ ಸಂಚಾಲಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುವ ಮೂಲಕ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹಕ್ಕುಗಳ ರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿನ ಹೋರಾಟದ ಮುಂಚೂಣಿ ನಾಯಕರಾಗಿ ಸೋಮಣ್ಣ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದರು. ಆನಂತರ ಪಕ್ಕದ ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಕೇರಳ, ತಮಿಳುನಾಡು, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶ ದೂರದ ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶ, ಒಡಿಶಾಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಂಘಟನೆ ಮಾಡಿದರು. ನರ್ಮದಾ ಬಚಾವೋ ಆಂದೋಲನದಲ್ಲಿ ಮೇಧಾ ಪಾಟ್ಕರ್ ಅವರ ಜೊತೆಗೂಡಿ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿದರು.
ತಮ್ಮವರಿಗೆ ಅರಣ್ಯದ ಹಕ್ಕು, ಆದಿವಾಸಿಗಳು ವಾಸಿಸುತ್ತಿರುವ ಹಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳಿಗೊಂದು ಅಂಗನವಾಡಿ, ಓದುವುದಕ್ಕೊಂದು ಶಾಲೆ, ಇರಲು ಮನೆ, ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿ ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿ ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿದರು. ಆನಘಟ್ಟಿ ಹಾಡಿಯಲ್ಲಿ 1986ರಲ್ಲಿ ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿಲ್ಲದೆ ಆದಿವಾಸಿ ತರುಣಿಯೊಬ್ಬಳು ಸಾವಿಗೀಡಾದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸೋಮಣ್ಣ ಎಲ್ಲಾ ಹಾಡಿಗಳಿಗೂ ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಒದಗಿಸಬೇಕೆಂದು ಪ್ರತಿಭಟನೆ ನಡೆಸಿದರು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರಿನ ಜಿಲ್ಲಾಧಿಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದ ವಿ.ಪಿ.ಬಳಿಗಾರ್ ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಜೊತೆಗೂಡಿ ಎಲ್ಲಾ ಹಾಡಿಗಳಿಗೂ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿದರು. ಆನಂತರ ಜಿಲ್ಲಾಧಿಕಾರಿಗಳಾಗಿ ಬಂದ ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್, ಆಚಾರ್ಯ, ಉಮೇಶ್, ಮದನ್‌ಗೋಪಾಲ್, ಮಣಿವಣ್ಣನ್ ಹಾಗೂ ಇತರರು ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಹಕರಿಸಿದರು ಎಂದು ಸೋಮಣ್ಣ ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.
ಆದಿವಾಸಿಗಳು ತಮ್ಮ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ಬರಬೇಕು. ಹೀಗೆ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ಬರಬೇಕಾದರೆ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಕುರಿ, ಕೋಳಿ ಉಚಿತವಾಗಿ ಸಾಕಲು ಕೊಟ್ಟರೆ ಸಾಲದು, ಬದಲು ಕೃಷಿ ಭೂಮಿ ಮಂಜೂರು ಮಾಡಬೇಕೆಂದು ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿದರು. ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಅಹವಾಲುಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ಅಂದು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ನಿಗಮದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿದ್ದ ಸುಭಾಷ್ ಭರಣಿಯವರು ಪ್ರತೀ ಆದಿವಾಸಿ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ ಎರಡು ಎಕರೆ ಜಮೀನು ಮಂಜೂರು ಮಾಡುವಂತೆ ಸುತ್ತೋಲೆ ಹೊರಡಿಸಿದರು, ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಸುಮಾರು 12 ಸಾವಿರ ಎಕರೆ ಜಮೀನು ಮಂಜೂರು ಮಾಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಫಲರಾದರು. ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಒಂದು ಅಂಗನವಾಡಿ ಕಟ್ಟಲು ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲದಿರುವಾಗ ನಾಗರಹೊಳೆ ಅಭಯಾರಣ್ಯದಲ್ಲಿ ತಾಜ್ ಗುಂಪಿನವರು ಹೊಟೇಲ್ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರ ವಿರುದ್ಧ ದೊಡ್ಡ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಮಾಡಿ ಅದರ ವಿರುದ್ಧ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ದಾವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿ ತಾಜ್ ಹೊಟೇಲ್ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ತಡೆ ತಂದು ಅದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುವಲ್ಲಿ ಸೋಮಣ್ಣ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದ್ದೇ ಅಲ್ಲದೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ತಾಜ್ ಗುಂಪಿಗೆ ದಂಡ ಸಹ ವಿಧಿಸಿತು.
ದೇಶದಾದ್ಯಂತದ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಪರವಾದ ಹಲವು ಹೋರಾಟಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುತ್ತಾ ಬಂದಿರುವ ಅವರು ದೇಶದ ಹಲವು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಕುರಿತು ವಿಚಾರ ಮಂಡನೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಫಿಲಿಪ್ಪೀನ್ಸ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿ ತಮ್ಮ ವಿಚಾರವನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೆಗ್ಗಡದೇವನಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹಾಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಂಗನವಾಡಿ, ಶಾಲೆ, ರೇಷನ್ ಅಂಗಡಿ, ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಮತದಾನದ ಹಕ್ಕು ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ಸವಲತ್ತುಗಳು ದೊರೆಯುವಲ್ಲಿ ಸೋಮಣ್ಣನವರ ಹೋರಾಟ ಅವಿಸ್ಮರಣೀಯ. ಆದಿವಾಸಿ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ವಸತಿ ಸಹಿತ ಶಾಲೆಗಳ ಅಗತ್ಯವಿದೆಯೆಂದು ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಮನವರಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಡುವ ಮೂಲಕ ರಾಜ್ಯಾದ್ಯಂತ ಸರಕಾರ ಆದಿವಾಸಿ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಆಶ್ರಮ ಶಾಲೆಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆಗೆ ಶ್ರಮಿಸಿದರು.
ಅರಣ್ಯ ಕಾಯ್ದೆಯ ನೆಪದಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳನ್ನು ಅರಣ್ಯದಿಂದ ಒಕ್ಕಲೆಬ್ಬಿಸುವುದನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಬೇಕು. ಅರಣ್ಯ ಕಿರು ಉತ್ಪನ್ನಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲು ಇರುವ ಅಡೆ ತಡೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಬೇಕು. ಈಗ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಕಲ್ಪಿಸಿರುವ ಪುನರ್‌ವಸತಿ ಅವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿದ್ದು ಇದರಿಂದ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಅನೂಕೂಲಕ್ಕಿಂತ ಅನನುಕೂಲವೇ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಆದಿವಾಸಿಗಳು ತಮ್ಮ ಕಲೆ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ವೈದ್ಯಕೀಯ ಪದ್ಧತಿ, ಭಾಷೆ ಇವೆಲ್ಲವುಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವಂತಹ ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾದ ಪುನರ್‌ವಸತಿ ಕಲ್ಪಿಸಬೇಕು. ಅರಣ್ಯ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಆದಿವಾಸಿಗಳಿಗೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಸೋಮಣ್ಣ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಹಕ್ಕುಗಳಿಗಾಗಿ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಶ್ರಮಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಸರಳ, ಸಜ್ಜನಿಕೆಯ ಹಾಗೂ ಸೌಮ್ಯ ಸ್ವಭಾವದ ಸೋಮಣ್ಣನವರಿಗೆ ರಾಜ್ಯ ಸರಕಾರ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ವಾಲ್ಮೀಕಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡಿ ಗೌರವಿಸಿತ್ತು. ತಮಗೆ ಪದ್ಮಶ್ರಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಬಂದಿರುವ ಕುರಿತು ಸಂತಸ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಸೋಮಣ್ಣ ತಮ್ಮ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಕ ಹಾಗೂ ಆದಿವಾಸಿಗಳ ಪರ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ದಿ. ಕ್ಷೀರಸಾಗರ ಮತ್ತು ಇದೇ ತಿಂಗಳು ಮೃತರಾದ ತಮ್ಮ ಪತ್ನಿ ರಾಜಮ್ಮ ಈ ಸಂತಸದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದು ದುಃಖದ ಸಂಗತಿ ಎಂದು ತಮ್ಮ ನೋವು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.
