ಡಿಜಿಟಲ್ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಚಾರಗಳ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ

ಬರಲಿರುವ ಲೋಕಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಚಾರಗಳು ಈವರೆಗಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲೇ ಅತಿಹೆಚ್ಚು ಡಿಜಿಟಲ್ ಗೊಂಡ ಪ್ರಚಾರವಾಗಿದೆ. ಎಲ್ಲಾ ಬಗೆಯ ಪಕ್ಷಗಳು ತಮಗೆ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣ, ಮೊಬೈಲ್ ಆ್ಯಪ್ಸ್, ಆನ್‌ಲೈನ್ ಚರ್ಚಾ ವೇದಿಕೆ ಮತ್ತು ಸಮೂಹ ಮೆಸೇಜ್‌ಗಳಂಥ ಡಿಜಿಟಲ್ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಬಳಕೆ ಹಾಗೂ ದುರ್ಬಳಕೆಗಳನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿವೆ.

  
 

ಕಳೆದ ವಾರ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಸೇವೆಯನ್ನು ಒದಗಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಸೇವಾ ಪೂರೈಕೆದಾರರೂ ‘ಇಂಟರ್‌ನೆಟ್ ಆ್ಯಂಡ್ ಮೊಬೈಲ್ ಅಸೋಸಿಯೇಷನ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ’ದಡಿ ಒಂದುಗೂಡಿ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ಸಮಾಲೋಚನೆ ಮಾಡಿದ ನಂತರದಲ್ಲಿ ತಮಗೆ ತಾವೇ ವಿಧಿಸಿಕೊಂಡ ಒಂದು ‘ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆ’ಯನ್ನು ಘೋಷಿಸಿದವು. ಈ ಮೂಲಕ ಫೇಸ್‌ಬುಕ್, ಗೂಗಲ್, ಟ್ವಿಟರ್ ಮತ್ತಿತರರ ತಾಣಗಳು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸುವ ಚುನಾವಣಾ ಸಂಬಂಧಿತ ಹಣಪಡೆದ ಜಾಹೀರಾತುಗಳ ಮೇಲೆ ನಿಗಾ ಇಡುವುದಲ್ಲದೆ ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಕ್ರಮಗಳನ್ನೂ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಿವೆ. ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ‘‘ಭೀತಿಮುಕ್ತ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಸಮ್ಮತ’’ ಸ್ವರೂಪಕ್ಕೆ ಧಕ್ಕೆ ತರುವ ರೀತಿ ತಮ್ಮ ತಾಣಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳದಂತೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿಯೂ ಆ ಸ್ವಪ್ರೇರಿತ ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆ ಭರವಸೆ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಸಂಪರ್ಕ ಜಾಲದ ತಾಣವಾಗಿದ್ದ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳು ಕಳೆದೊಂದು ದಶಕದಲ್ಲಿ ನಾಗರಿಕರನ್ನು ಸಬಲೀಕರಿಸುವ, ಶಿಕ್ಷಿತರನ್ನಾಗಿಸುವ, ವಿಮೋಚನೆ ಮಾಡುವ ಮತ್ತು ಪ್ರಜಾತಂತ್ರದ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಣೆಯ ರೀತಿನೀತಿಗಳನ್ನೇ ಬದಲಾಯಿಸುವ ನಾಗರಿಕರ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲತೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಮಾದರಿಯಾಗಿಬಿಟ್ಟಿದೆ. ಆದರೆ ‘ಕೇಂಬ್ರಿಡ್ಜ್ ಅನಾಲಿಟಿಕಾ’ ಹಗರಣವು ಬಯಲುಗೊಳಿಸಿರುವಂತೆ ಇದೇ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡೇ ಕೋಟ್ಯಂತರ ನಾಗರಿಕರ ಖಾಸಗಿ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗೆ ದುರ್ಬಳಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಾಯಿತು. ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಖಾಸಗಿ ಮಾಹಿತಿಗಳ ರಾಜಕೀಯ ದುರ್ಬಳಕೆಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಸುಳ್ಳು ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನು ಹರಡುವುದಕ್ಕೂ ಮತ್ತು ‘ಸುದ್ದಿ ತಾಣ’ಗಳ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ದುರುದ್ದೇಶಗಳುಳ್ಳ ಮಾಹಿತಿಸಾರವನ್ನು ಹಂಚುವುದಕ್ಕೂ ಇದೇ ಸಾಧನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳು ಸಬಲೀಕರಿಸುವ ಸಾಧನಗಳಾಗಿದ್ದರೂ ಸಹ ಹಣ ಮತ್ತು ಅಧಿಕಾರದ ಪ್ರಭಾವಗಳಿಗೆ ಪಕ್ಕಾಗಿ ಅಸಮಾನ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನೊದಗಿಸುವ ಅಸಮಾನತೆಯ ತಾಣವೇ ಆಗಿದೆಯೆಂಬುದನ್ನು ಈ ಉದಾಹರಣೆಗಳು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸುತ್ತವೆ. ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು 2018ರ ಜುಲೈನಲ್ಲಿ ಕರೆದಿದ್ದ ಸರ್ವ ಪಕ್ಷಗಳ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಪಕ್ಷಗಳು ಮಾಡುವ ಚುನಾವಣಾ ಸಂಬಂಧಿ ವೆಚ್ಚಗಳಲ್ಲಿ ಸಮರೂಪತೆಯನ್ನು ತಂದು ಚುನಾವಣೆಗಳ ಮೇಲೆ ಹಣದ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಪಕ್ಷಗಳ ಚುನಾವಣಾ ಸಂಬಂಧಿ ವೆಚ್ಚಗಳ ಮೇಲೆ ಮಿತಿಯನ್ನು ಹೇರುವ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರಸ್ತಾವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿದ್ದು ಭಾರತೀಯ ಜನತಾ ಪಕ್ಷ (ಬಿಜೆಪಿ) ಮಾತ್ರ. ಇತ್ತೀಚಿನ ಪತ್ರಿಕಾ ವರದಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಬಿಜೆಪಿಯು ಫೇಸ್‌ಬುಕ್ ಮೇಲೆ ಮತ್ತು ‘ಭಾರತ್ ಏಕ್ ಮನ್ ಕಿ ಬಾತ್’ ಮತ್ತು ‘ನೇಷನ್ ವಿತ್ ನಮೋ’ದಂಥ ಬಿಜೆಪಿ ಪರ ಫೇಸ್‌ಬುಕ್ ಪೇಜುಗಳ ಮೇಲೆ ಮಾಡಿರುವ ಜಾಲತಾಣ ವೆಚ್ಚಗಳು ಇತರ ಪಕ್ಷಗಳಿಗಿಂತ ಎಷ್ಟೋಪಾಲು ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಬಿಜೆಪಿ ಮತ್ತು ಅದರ ಬಳಗದ ಫೇಸ್‌ಬುಕ್ ಪೇಜುಗಳು 2019ರ ಫೆಬ್ರವರಿಯಲ್ಲಿ 2.37 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ವೆಚ್ಚ ಮಾಡಿದ್ದವು. ಇದು ಆ ತಿಂಗಳಿನಲ್ಲಿ ಆದ ಒಟ್ಟು ವೆಚ್ಚದ ಶೇ.50ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು. ಅದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಪಕ್ಷಗಳೆಲ್ಲಾ ಒಟ್ಟು ಸೇರಿ 19.8 ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡಿದ್ದರೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಮತ್ತು ಅದರ ಸಂಬಂಧಿ ಪೇಜುಗಳು 10.6 ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡಿದ್ದವು. ಯಾವುದಾದರೂ ಒಂದು ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಕ್ಕೆ ಸೇರಿದ ಪ್ರಮುಖ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಫೇಸ್‌ಬುಕ್‌ನಲ್ಲಿ ಸತತ ಮತ್ತು ಸುದೀರ್ಘ ಪ್ರಚಾರ ನಡೆಸುವ ಪ್ರಭಾವಿ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮಾರ್ಕೆಟಿಂಗ್ (ಇನ್‌ಫ್ಲುಯೆನ್ಸರ್ ಮಾರ್ಕೆಟಿಂಗ್)ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಪ್ರಚಾರಗಳು ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಅಂತಹ ಬಹಳಷ್ಟು ಪ್ರಚಾರ ಆಂದೋಲನಗಳಿಗೆ ಹಣವನ್ನು ನಗದಿನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪಾವತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವುಗಳ ಚಲನೆಯನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷದ ಪರವಾಗಿ ಫೇಸ್‌ಬುಕ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಯಾರೆಂದು ಪತ್ತೆ ಹಚ್ಚುವುದು ಹೆಚ್ಚೂ ಕಡಿಮೆ ಅಸಾಧ್ಯವೇ ಸರಿ. ಗೂಢಲಿಪಿ ಸಂದೇಶ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಬಳಸುವ ವಾಟ್ಸ್‌ಆ್ಯಪ್‌ಗಳನ್ನೂ ರಾಜಕೀಯ ಜಾಹೀರಾತಿಗಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ ಜಾಲತಾಣಗಳ ನಿಗಾ ಮಾಡುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಜಟಿಲಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವುದು ಅತ್ಯಗತ್ಯವಾಗಿದೆ. 2014ರ ಲೋಕಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಮುಂಚೆಯೇ ಅಂದರೆ 2013ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್‌ನಲ್ಲೇ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಬಳಕೆಯ ಕುರಿತು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ನಿರ್ದೇಶನಗಳನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿ ಚುನಾವಣೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಆದರೆ ಈ ನಿರ್ದೇಶನಗಳನ್ನು ಅದು ಸ್ಪರ್ಧಿಗಳಿಗೆ, ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಗಳಿಗೆ, ಮಾಧ್ಯಮಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಚುನಾವಣಾ ವೀಕ್ಷಕರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿತ್ತು. ಆ ನಂತರ ಹಲವಾರು ರಾಜ್ಯಗಳ ಶಾಸನಾ ಸಭಾ ಚುನಾವಣೆಗಳು ಕೂಡಾ ನಡೆದು ಅಲ್ಲಿಯೂ ಜಾಲತಾಣಗಳ ವಿಸ್ತೃತ ಬಳಕೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ಈ ನಿರ್ದೇಶನಗಳ ಸುತ್ತೋಲೆಯನ್ನು ಸಮಕಾಲೀನಗೊಳಿಸುವ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗಿಲ್ಲ. ಸ್ಪರ್ಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಪಕ್ಷಗಳು ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳನ್ನು ಬಳಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವ ಹೊಸ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನೂ ನೀಡಲಾಗಿಲ್ಲ. ಹಾಗೆಯೇ ಈ ಜಾಲತಾಣಗಳಲ್ಲಿನ ಪ್ರಚಾರಕ್ಕಾಗಿ ಪಕ್ಷಗಳು ವೆಚ್ಚ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಅಸಾಧಾರಣ ಮೊತ್ತದ ಹಣವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಗೋಜಿಗೂ ಹೋಗಿಲ್ಲ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲಾಗಿರುವ ಈ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಸ್ವಪ್ರೇರಿತ ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆಯೂ ಮಾಡಬಹುದಾದದ್ದು ಅತ್ಯಲ್ಪವೇ. ಅದೂ ಕೂಡ ಅತ್ಯಂತ ತಡವಾಗಿ. ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಚಾರದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹಣಪಾವತಿ ಪಡೆದ ಪ್ರಚಾರಗಳ ಮೇಲೆ ಗಮನವಿಡಲು ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಯಾವ ರೀತಿಯ ಒಡನಾಟವನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬು ದನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೇನನ್ನೂ ಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ತಾಣಗಳು ರಾಜಕೀಯ ಜಾಹೀರಾತುಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವ ವೇದಿಕೆಗಳೂ ಆಗಿರುವುದರಿಂದ ಪಕ್ಷಗಳು, ಸ್ಪರ್ಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಅವರ ಬೆಂಬಲಿಗರು ನೀಡುವ ಜಾಹೀರಾತುಗಳ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಅವೆಲ್ಲವೂ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ನೀತಿ ಸಂಹಿತೆಯ ಭಾಗವಾಗುತ್ತದೆ.

2013ರಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ನೀಡಿದ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲೇ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣದಲ್ಲಿ ನೀಡುವ ಜಾಹೀರಾತುಗಳಿಗೆ ಪೂರ್ವಾನುಮತಿ ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಪಾವತಿ ಮಾಡಲಾದ ಹಣದ ಬಗ್ಗೆ ಪಾರದರ್ಶಕತೆಯನ್ನು ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯಗೊಳಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ ಅವು ತನ್ನ ನಿರ್ದೇಶನಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುವ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಆಯೋಗವು ಇದೀಗ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದೆ. ಅದೂ ಕೂಡಾ ಆಯಾ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಸ್ವಪ್ರೇರಣೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ. ಇದು ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಲ್ಲಿ ಡಿಜಿಟಲ್ ತಾಣಗಳ ಮತ್ತದರ ಪಾತ್ರದ ಬಗ್ಗೆ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗದ ಜಡ ಮತ್ತು ಕಾಲಬಾಹಿರ ಧೋರಣೆಗಳಿಗೆ ಹಿಡಿದ ಕೈಗನ್ನಡಿಯಾಗಿದೆ. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಆನ್‌ಲೈನ್ ಮತ್ತು ಆಫ್‌ಲೈನ್ ಎರಡು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲೂ ಸಮಾನ ಭೂಮಿಕೆ ಕಲ್ಪಿಸುವಲ್ಲಿ ವಿಫಲವಾಗಿದೆ. ಡಿಜಿಟಲ್ ವಲಯವು ಭೌತಿಕ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯದಂತಹ ಇತರ ವಲಯಗಳಿಗೆ ಹೊರತಾದದ್ದೇನಲ್ಲ. ಡಿಜಿಟಲ್ ವಲಯವನ್ನು ಇದರಿಂದ ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ನೋಡುವುದು ವಿವೇಕವಲ್ಲ. ಡಿಜಿಟಲ್ ತಾಣಗಳು ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳು ಹೇಗೆ ಪ್ರಜಾತಾಂತ್ರಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಆ ಮೂಲಕ ಚುನಾವಣಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ನೀತಿಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಪ್ರಭಾವಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ನಾವು ಪರಿಗಣಿಸದೇ ಇದ್ದದ್ದರಿಂದ ನಾವೀಗ ದಾರಿಕಾಣದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿದ್ದೇವೆ. ವಿಶ್ವದ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಚುನಾವಣೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಕೇವಲ ಒಂದು ತಿಂಗಳಿರುವಾಗ ಒಂದು ‘ಸ್ವಪ್ರೇರಿತನೀತಿ’ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣ ಪೂರೈಕೆದಾರರು ಒಂದು ವಿಫಲ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಪರ್ಕ ಕಸರತ್ತಿನಲ್ಲಷ್ಟೇ ತೊಡಗಿದ್ದಾರೆ. ಚುನಾವಣಾ ಪೂರ್ವದ ಇಡೀ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗವು ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿಪೂರ್ಣವಾದ ಮತ್ತು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಒಂದು ಮಾಹಿತಿ ಆಗರವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರೆ ತೀವ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿ ವಿಕಸಿತಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಈ ಡಿಜಿಟಲ್ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಮೇಲೆ ಕಣ್ಣಿಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತಿತ್ತು. 2024ರ ಚುನಾವಣೆಯಲ್ಲಾದರೂ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣ ಮತ್ತು ಚುನಾವಣೆಗಳ ಚಿತ್ರಣದ ಬಗ್ಗೆ ಪಟ್ಟು ಸಾಧಿಸಬೇಕೆಂದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಬೇಕಿರುವ ಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನು ಚುನಾವಣಾ ಆಯೋಗ ಈಗಿನಿಂದಲೇ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಬೇಕಿದೆ.