ಅನಗತ್ಯ ವಿವಾದದಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯಾ-ಭಾರತ

ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ, ಸ್ಥಾವರಗಳ ಅಥವಾ ಸ್ಥಳಗಳ ಹೆಸರು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಒಂದು ಪರಂಪರೆಗೆ ಸುದೀರ್ಘ ಇತಿಹಾಸವೇ ಇದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಈ ನಾಮಕರಣ/ಮರುನಾಮಕರಣದ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯ ಹಿಂದೆ ಪಿತೃಪ್ರಧಾನ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬೇರುಗಳೂ, ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ಪದ್ಧತಿಯ ಶತಮಾನಗಳ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಅಡಿಪಾಯವೂ ಇದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಪಿತೃಪ್ರಧಾನತೆಯನ್ನು ಪೋಷಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುವ ಯಾವುದೇ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಊಳಿಗಮಾನ್ಯದ ಯಜಮಾನಿಕೆಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯೂ ಆಳವಾಗಿರುವುದರಿಂದ, ಸಮಾಜದ ಪ್ರಬಲ ವರ್ಗಗಳು ಅಥವಾ ಗುಂಪುಗಳು ತಮ್ಮ ವರ್ಗ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳಲೆಂದೇ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾವರಗಳ/ಸ್ಥಳಗಳ ಅಥವಾ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹೊಸದಾಗಿ ಉಗಮಿಸುವ ದೈವಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನೂ ತಮ್ಮ ಯಜಮಾನಿಕೆಯ ಒಂದು ಭಾಗವಾಗಿ ಸೂಚಿಸಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತವೆ. ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಬಹುಮತದ ಸರಕಾರಗಳು ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಾದುವಲ್ಲ. ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಇದೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಈಗ ಬಿಜೆಪಿ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲೂ ಕಾಣುತ್ತಿದ್ದೇವೆ.

ಭಾರತದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ನೆಲೆಯಲ್ಲೂ ಶತಮಾನಗಳಿಂದ ಬೇರೂರಿರುವ ಪಿತೃಪ್ರಧಾನತೆ ಹಾಗೂ ಊಳಿಗಮಾನ್ಯ ಧೋರಣೆಗಳ ಫಲವಾಗಿಯೇ ಪುರುಷ ಸಮಾಜ ತನ್ನ ಸಾಮಾಜಿಕ-ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರಾಬಲ್ಯವನ್ನೇ ಬಳಸಿಕೊಂಡು, ಮಹಿಳೆಯರನ್ನೂ ಈ ಹೆಸರು ಬದಲಾವಣೆಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗೆ ಗುರಿಯಾಗಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಈ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಒಡಲಲ್ಲೇ ಬೆಳೆದುಬಂದಿರುವ ಜಾತಿ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಪುರುಷಾಧಿಪತ್ಯದ ನೆಲೆಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಪ್ರಬಲ

ವಾಗಿದ್ದು, ಮದುವೆಯಾದ ಕೂಡಲೇ ಹೆಂಡತಿಯ ಹೆಸರನ್ನು ತನ್ನಿಚ್ಛೆಯಂತೆ ಬದಲಾಯಿಸುವ ಅಥವಾ ತನ್ನ ಜಾತಿ/ಧರ್ಮದ ಅಸ್ಮಿತೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ನಾಮಕರಣ ಮಾಡುವ ಪರಂಪರೆ ಇವತ್ತಿಗೂ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ಸಂಪ್ರದಾಯಸ್ಥ ಕುಟುಂಬಗಳಲ್ಲಿ ಮದುವೆಯಾದ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳೂ ಸಹ ತಮ್ಮ ಹೊಸ ಹೆಸರುಗಳನ್ನೇ, ಗೋತ್ರ ಸಮೇತವಾಗಿ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಬಳಸುವುದನ್ನೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಆಳವಾಗಿರುವ ಗಂಡಾಳ್ವಿಕೆಯ ಒಂದು ಲಕ್ಷಣವಷ್ಟೆ.

ಗಂಡಾಳ್ವಿಕೆಯ ಸಮಾಜ

ಬಾಹ್ಯ ಸಮಾಜದಲ್ಲೂ ಇದೇ ಪುರುಷಾಧಿಪತ್ಯದ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಆಡಳಿತ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ, ಆಳ್ವಿಕೆಯ ಮಾದರಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ನೀತಿಗಳಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ರಸ್ತೆ, ಉದ್ಯಾನ, ವೃತ್ತ, ಚೌಕ, ಸೇತುವೆ, ಮೇಲ್ಸೇತುವೆ, ಅಂಡರ್‌ಪಾಸ್ ಹಾಗೂ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಬಳಕೆಯ ಕಟ್ಟಡಗಳು, ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಸ್ಥಾವರಗಳೂ ಸಹ ಹೆಸರು ಬದಲಾವಣೆಗೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿರುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಹೆಸರುಗಳು ಕಂಡುಬಂದರೂ, ನಾಮಕರಣ ಮಾಡುವ ಹಾಗೂ ಹೆಸರು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಅಂತಿಮ ಅಧಿಕಾರ/ವಿವೇಚನೆ ಪ್ರಬಲ ವರ್ಗಗಳ ಪುರುಷಾಡಳಿತದ ಕೈಯಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಇದೇ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ರಾಜಕೀಯ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿನೊಳಗೇ ಪೋಷಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿರುವ ಬಿಜೆಪಿ ಕ್ರೀಡಾಂಗಣಗಳನ್ನೂ ಬಿಡದೆ, ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದು, ರಸ್ತೆ, ಸೇತುವೆ, ಸಂಸ್ಥೆ, ಸ್ಥಾವರಗಳನ್ನು ದಾಟಿ ಈಗ ದೇಶದ ಹೆಸರನ್ನು ಬದಲಿಸುವ ಆಲೋಚನೆಯಲ್ಲಿರುವಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ.

ಬಿಜೆಪಿಯ ವಕ್ತಾರರು ಇಂಡಿಯಾ ಹೆಸರನ್ನು ಭಾರತ್ ಎಂದು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಇರಾದೆ ಸರಕಾರಕ್ಕೆ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದ್ದರೂ, ಈಗ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಜಿ-20 ಶೃಂಗಸಭೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇಶಗಳ ಗಣ್ಯರನ್ನು ಔತಣಕೂಟಕ್ಕೆ ಆಹ್ವಾನಿಸುವ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ “ President of Bharat” ಎಂದು ನಮೂದಿಸಿರುವುದು ಈ ಚರ್ಚೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದೆ. ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಹೊರತು ಇತರ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಎಂದೇ ಸಂಬೋಧಿಸಲಾಗುವುದಾದರೂ ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪತ್ರವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯಾ ಎಂದೇ ಬಳಕೆಯಾಗುವುದು ವಾಡಿಕೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ವಿವಾದದ ಕಾವು ಏರುತ್ತಲೇ ಬಿಜೆಪಿಯ ಕೆಲವು ನಾಯಕರ ಅತಿರೇಕದ ಉತ್ಸಾಹ Government of India ಎನ್ನುವುದನ್ನು Government of Bharat ಎಂದು ಬದಲಾಯಿಸುವ ಹಂತಕ್ಕೆ ತಲುಪಿದೆ. ಅತ್ಯುತ್ಸಾಹ ಮತ್ತು ಅತಿರೇಕಗಳ ನಡುವೆಯೇ ರಾಜಕೀಯ ಭಿನ್ನಾಭಿಪ್ರಾಯಗಳೂ ತಲೆದೋರಿದ್ದು, ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ಒಕ್ಕೂಟ INDIAಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ ಭಾರತ್ ಪದವನ್ನು ಮುನ್ನೆಲೆಗೆ ತರುತ್ತಿರುವ ಆರೋಪಗಳೂ ಕೇಳಿಬರುತ್ತಿವೆ. ಜನಮಾನಸದಲ್ಲಿ ಗೌರವಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ‘ಭಾರತ’ ಇಂದು ಭಾವನಾತ್ಮಕ ರಾಜಕಾರಣದ ಅಸ್ತ್ರವಾಗಿದೆ.

ಇಷ್ಟಕ್ಕೂ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯೋತ್ತರ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸರಕಾರಗಳ ಅಧಿಕೃತ ಪತ್ರವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ, ರಾಜ್ಯಗಳ ನಡುವಿನ ಅಧಿಕೃತ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ ಭಾರತ ಎಂಬ ಪದ ಅಪಥ್ಯವೇನೂ ಆಗಿಲ್ಲ. ಭಾರತ್ ಎನ್ನುವ ಪದವನ್ನು ಇಂಡಿಯಾ ಎಂಬ ಆಂಗ್ಲ ಪದದ ಸಂವಾದಿಯಾಗಿ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲೂ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆದರೆ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯಾ ಎಂಬ ಪದವನ್ನೇ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಆಫ್ ಇಂಡಿಯಾ, ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ರಿಸರ್ವ್ ಬ್ಯಾಂಕ್ ಎಂದೇ ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಉದ್ದಿಮೆ, ಸಂಸ್ಥೆ ಹಾಗೂ ವಾಣಿಜ್ಯ ಘಟಕಗಳಲ್ಲೂ ಇದನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಭಾರತ್ ಹೆವಿ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಿಕಲ್ಸ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ನಮ್ಮ ಕಣ್ಣೆದುರಿನ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಅಥವಾ ಇಂಡಿಯಾ ಎಂಬ ಪದಗಳು ಸಂವಾದಿಯಾಗಿ ಸಂಬೋಧನೆಗೊಳಪಟ್ಟರೂ ಅನುವಾದಿತ ಪದಗಳಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯ ನಾಗರಿಕರ ಭಾಷಾ ಬಳಕೆಯ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾಗಿವೆ.

ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು

ಅಧಿಕೃತ ಬಳಕೆಗೂ ಸಹ ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲೇ Union of India Or Bharat ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಇಂಡಿಯಾದ ಒಕ್ಕೂಟ ಅಥವಾ ಭಾರತ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಮುಕ್ತವಾಗಿ ಬಳಸುವ ವಿವೇಚನಾಧಿಕಾರವನ್ನು ಸಂವಿಧಾನವೇ ನಮಗೆ ನೀಡಿದೆ. ಆದರೆ ಅಧಿಕೃತ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯಾ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ವಸಾಹತು ಆಳ್ವಿಕೆಯಿಂದ ವಿಮೋಚನೆ ಪಡೆದ ಅಧಿಕಾರ ಹಸ್ತಾಂತರದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸಂಸತ್ತು ಅನುಮೋದಿಸಿದ್ದ Indian Independence Act 1947 ಅನ್ವಯ ಇಂಡಿಯಾ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಎಂದು ಎರಡು ಡೊಮಿನಿಯನ್‌ಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತವನ್ನು ಇಂಡಿಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಮುಹಮ್ಮದ್ ಅಲಿ ಜಿನ್ನಾ ನೇತೃತ್ವದ ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಆಕ್ಷೇಪ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿತ್ತು. ಹಿಂದೂಸ್ತಾನ ಅಥವಾ ಭಾರತ್ ಎಂದು ಹೆಸರಿಡುವಂತೆ ಸೂಚಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಇಂಡಿಯಾಗೆ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯಾಗಿ ಭಾರತ ಒಂದು ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಷ್ಟ್ರವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಾನೂನುಗಳ ಅನ್ವಯ ತನ್ನ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಇಂಡಿಯಾ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಾಗಿ ತೀರ್ಮಾನಿಸಿತ್ತು. ವಿಶ್ವಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲೂ ಸಹ ಇಂಡಿಯಾ ಎಂದೇ ಭಾರತವನ್ನು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲಾಯಿತು. ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯ ಅಂತರ್‌ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ, ಬಹುರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವೇದಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಡಿಯಾ ಎಂದೇ ಅಂದಿನಿಂದ ಇಂದಿನವರೆಗೂ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿದೆ.

ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಮಾರ್ಚ್ 25ರಂದು ಪ್ರಧಾನಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಗ್ರೀಸ್ ದೇಶಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ್ದಾಗಲೂ ಉಭಯ ದೇಶಗಳು ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ಒಡಂಬಡಿಕೆಯನ್ನು “India-Greece Joint Statement”ಎಂದೇ ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿ ಗ್ರೀಸ್ ಪ್ರಧಾನಿಯನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವ ಪತ್ರದಲ್ಲೂ ಸಹ ಇಂಡಿಯಾಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುವಂತೆಯೇ ನಮೂದಿಸಲಾಗಿದೆ. ವಿವಿಧ ದೇಶಗಳ ರಾಯಭಾರಿಗಳಿಗೆ ಭಾರತ ಸರಕಾರದಿಂದ ನೀಡಲಾಗುವ ಸಿಂಹ ಲಾಂಛನದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ‘‘ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ಭಾರತ್ ಗಣತಂತ್ರ’’ ಎಂದಿದ್ದರೆ, ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ President- Republic Of India ಎಂದೇ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಭಾರತ ಸರಕಾರದ ಎಲ್ಲ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಆಂಗ್ಲಭಾಷೆಯ Indiaಗೆ ಸಂವಾದಿಯಾಗಿ ಭಾರತ ಎಂದು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆಯೇ ಹೊರತು ಅಧಿಕೃತ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆಗಳಾಗಿಲ್ಲ. 1987ರಲ್ಲಿ ಸಂವಿಧಾನ ತಿದ್ದುಪಡಿ ೫೮ರ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮ ಅಧಿಕಾರ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಸಂವಿಧಾನವನ್ನು ಅಥವಾ ಸಂವಿಧಾನದ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವ ಹಾಗೂ ನ್ಯಾಯ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲೂ ಬಳಸುವ ವಿವೇಚನಾಧಿಕಾರವನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿದೆ.

ಭಾರತದ ಸಂವಿಧಾನದ ಆಂಗ್ಲ ಆವೃತ್ತಿಯ ಅನುಚ್ಛೇದ 1 (1) ರಲ್ಲಿ “ India, that is Bharat, shall be a Union of States ” ಎಂದೇ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಸಂವಿಧಾನ ರಚನೆ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಆದ್ಯತೆಯನ್ನು ಇಂಡಿಯಾ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೇ ನೀಡಲಾಗಿದೆ. ಸಂವಿಧಾನದ ಹಿಂದಿ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ‘‘ ಭಾರತ್ ಅರ್ಥಾತ್ ಇಂಡಿಯಾ ರಾಜ್ಯೋಂ ಕಾ ಸಂಘ್ ಹೋಗಾ’’

ಎಂದು ಉಲ್ಲೇಖವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಾತ್ ಎಂದರೆ ‘ಅಂದರೆ’ ಎನ್ನುವ ಅರ್ಥ ಬರುತ್ತದೆ. ಹಿಂದಿ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತ್ ಎಂಬ ಪದಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಶಸ್ತ್ಯ ನೀಡಲಾಗಿರುವುದು ವಾಸ್ತವ. ಈ ತರ್ಕದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲೇ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ಎಲ್ಲ ರಾಜ್ಯ ಹಾಗೂ ಕೇಂದ್ರ ಸರಕಾರಗಳ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲೂ ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯ India ಹಾಗೂ ಹಿಂದಿ ಅಥವಾ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ ಭಾಷೆಯ ಭಾರತ ಪದವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತದ ಗೆಜೆಟ್ ಸಹ “ Gezette of India ”ಎಂದಿದ್ದು ಹಿಂದಿ ಆವೃತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ‘‘ ಭಾರತ್ ಕಾ ರಾಜಪತ್ರ ’’ ಎಂದಿದೆ.