ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ನೆನಪಿನಲ್ಲಿ... | ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವರಿಗೆ ಹತ್ತು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು

ಕಳೆದ ವಾರ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ‘ಜಾಗೃತ ಕರ್ನಾಟಕ’ ಸಂಘಟನೆಯು ಮಾಜಿ ಪ್ರಧಾನಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ನೆನಪಿನಲ್ಲಿ ‘ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ನೀತಿಗಳು-ಭಾರತದ ವರ್ತಮಾನ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯ’ ಎಂಬ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿತ್ತು. ಅದು ಮಾಮೂಲಿನ ಲೋಕಾರೂಢಿಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವಾಗದೆ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ನೀತಿಗಳ ಬಗೆಗಿನ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕ ಸಭೆಯೂ ಅಗಬೇಕೆಂಬುದು ಸಂಘಟಕರ ಘೋಷಿತ ಉದ್ದೇಶವಾಗಿತ್ತು. ಅದಕ್ಕಾಗಿ ದೇಶದ ಖ್ಯಾತ ಚಿಂತಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಕಾರ್ಯಕರ್ತ ಪ್ರೊ. ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವ್ ಮತ್ತು ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದಾಗ ಅವರ ಜೊತೆ ಹಲವಾರು ವರ್ಷ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದ ಮತ್ತು ಈಗ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿಗಳ ಮತ್ತು ಹಣಕಾಸು ಇಲಾಖೆಯ ಪ್ರಧಾನ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಯೂ ಆಗಿರುವ ಅತೀಕ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಇದಲ್ಲದೆ ಚರ್ಚೆಯನ್ನು ಯೋಜಿತವಾಗಿ ನಡೆಸಲು ವಿವಿಧ ಸಾಮಾಜಿಕ ಹಾಗೂ ಅಕಾಡಮಿಕ್ ಹಿನ್ನೆಲೆಯುಳ್ಳ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಿಗಳ ಒಂದು ಪ್ಯಾನೆಲ್ ಅನ್ನು ರೂಪಿಸಲಾಗಿತ್ತು.

ಆದರೆ ಪ್ರಧಾನ ಭಾಷಣಕಾರರು ಅದರಲ್ಲೂ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಸಮಾಜವಾದಿ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವರ ಭಾಷಣವು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರ ನೀತಿಗಳನ್ನು ನಿಷ್ಪಕ್ಷ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಒಡ್ಡುವ ಬದಲು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರ ನೀತಿಗಳ ವಿಮರ್ಶಕರನ್ನೇ ಹೆಚ್ಚು ವಿಮರ್ಶೆ ಮಾಡಿತು. ಅವರ ಕೆಲವು ಸಮರ್ಥನೆಗಳಂತೂ ಸಭಿಕರಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಆಶ್ಚರ್ಯ ಹಾಗೂ ಬೇಸರವನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸಿರಲೂ ಸಾಕು. ಕೆಲವು ಅನಿವಾರ್ಯ ಕಾರಣಗಳಿಂದ ನಾನು ಆ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವರ ಭಾಷಣದ ವೀಡಿಯೊವನ್ನು ಒಂದಲ್ಲ, ಎರಡು ಸಾರಿ ಕೇಳಿ ಈ ಲೇಖನವನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಆಸಕ್ತರು ಅವರ ಭಾಷಣವನ್ನು ಈ ವೆಬ್ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ಕೇಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು:

https://www.youtube.com/watch?v=kW_GB3TTeA0

ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಎಂಬುದು ಈಗ ಕೇವಲ ಒಂದು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಹೆಸರಲ್ಲ. ಅದು ಭಾರತದ ಆರ್ಥಿಕ-ಸಾಮಾಜಿಕ-ರಾಜಕೀಯ ನಡಿಗೆಯ ದಿಕ್ಕನ್ನು ಬದಲಿಸಿದ ವಿದ್ಯಮಾನ. ಅದು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ನೀತಿಗಳೂ ಅಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಆ ಕಾಲಘಟ್ಟದ ಆಳುವ ವರ್ಗ ಮತ್ತು ಪಕ್ಷಗಳು ಹೆಚ್ಚೂ ಕಡಿಮೆ ಸರ್ವ ಸಮ್ಮತಿಯಿಂದ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದ ಮಾರ್ಗ. ಹೀಗಾಗಿ ‘ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರ ನೀತಿಗಳ’ ವಿಮರ್ಶೆ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ವಿಮರ್ಶೆಯಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಆ ಕಾಲಘಟ್ಟದ ಆಳುವ ವರ್ಗಗಳು ಸಂವಿಧಾನದ ಆಶಯಗಳಿಗೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ ಮಾಡಿದ ಆಯ್ಕೆಯ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ವಿಮರ್ಶೆಯೂ ಆಗಬೇಕು. ಆಗ ಮಾತ್ರ ಚರಿತ್ರೆಯಿಂದ ಪಾಠ ಕಲಿತು ಭವಿಷ್ಯವನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಅದರ ಬದಲಿಗೆ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಪರ್ಯಾಯವಿರಲಿಲ್ಲ (There Was No Alternative) ಎಂಬಂತಹ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯಿಂದ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಯೋಜನವಿಲ್ಲ. ದುರದೃಷ್ಟವಶಾತ್ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವರ ಭಾಷಣ There Was No Alternative ಎಂಬಂತೆ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ There Is No Alternative ಎಂಬಂತೆಯೂ ಇತ್ತು.

ಹೀಗಾಗಿ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವ್ ಅವರ ಮತ್ತು ಅವರ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರ ನೀತಿಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬಗೆಗಿನ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗಳು ಎತ್ತದ ಕೆಲವು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಚರ್ಚೆಗಾಗಿ ಮುಂದಿಡಲಾಗಿದೆ.

ಮೊದಲಿಗೆ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವರ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬಹುದಾದ ಕೆಲವು ಅಂಶಗಳು: ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿಕೊಳ್ಳಲು ಅವರು ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಿಗಳಲ್ಲೇ ಅತ್ಯಂತ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಎನ್ನುವುದು ಕಾರಣವಾಗಬಾರದು. ಏಕೆಂದರೆ ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಲು ವಿದ್ವತ್ತಿಗಿಂತ ವಿವೇಕ ಹಾಗೂ ಜನಪರತೆ ಮುಖ್ಯ. ಹಾಗೆಯೇ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಸ್ವಂತ ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕಿಂತ ಇತರರ ಸಲಹೆ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದರು ಎನ್ನುವುದು ಅವರ ಅವಗುಣವಲ್ಲ. ಸಮಾಲೋಚನೆಯೆಂಬುದು ಒಂದು ಪ್ರಜಾತಂತ್ರದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಪ್ರಜಾತಾಂತ್ರಿಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿ. ಅದನ್ನು ಅನುಸರಿಸದೆ ಇದ್ದುದೇ ನೋಟು ನಿಷೇಧ ಇನ್ನಿತ್ಯಾದಿ ಅವಘಡಗಳು ನಡೆದವು ಎನ್ನುವ ಯೋಗೇಂದ್ರರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಅತ್ಯಂತ ಸಮಂಜಸವಾದವು.

ಆದರೆ ಅವರು ಜನರ, ಜನಪ್ರತಿನಿಧಿಗಳ ಅಥವಾ ಜನಚಳವಳಿಗಳ ಮಾತುಗಳಿಗೆ ಕಿವಿಯಾಗುತ್ತಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ಅತೀಕ್ ಅಹ್ಮದ್ ಅವರು ಹೇಳಿದಂತೆ ಸದಾ ಸುತ್ತುವರಿದಿರುತ್ತಿದ್ದ ಪರಿಣಿತರ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಅವರು ಸೂಚಿಸಿದಂತೆ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಸಮಸ್ಯೆಯಲ್ಲಿನ ರಾಜಕೀಯ ಅಂಶಗಳಿಗಿಂತ ತಾಂತ್ರಿಕ ವಿಷಯಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಗಮನ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರೆ ಅಥವಾ ಅವರ ಜೊತೆ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ ಹಲವರು ದಾಖಲಿಸಿರುವಂತೆ ಅವರು ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜಾರಿಯಾದ ಹಲವು ಜನಪರ ಯೋಜನೆಗಳು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಪರ ನೀತಿಗಳಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದ್ದರೂ ಪಕ್ಷದ ನಾಯಕತ್ವದ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಕಟ್ಟು ಬಿದ್ದು ಜಾರಿ ಮಾಡಿದರೋ ಎನ್ನುವ ಅಂಶಗಳ ಬಗ್ಗೆಯೂ ಚರ್ಚೆಯಾಗಬೇಕಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ದೇಶದ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಆರ್ಥಿಕ ಮುತ್ಸದ್ದಿ ಪ್ರೊ. ಅರುಣ್ ಕುಮಾರ್ ಅವರು ‘ದ ವೈರ್’ ಪತ್ರಿಕೆಗೆ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬರೆದ ಲೇಖನ ಒಂದರಲ್ಲಿ ಯುಪಿಎ-1ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಜಾರಿಯಾದ ಹಲವು ಜನಪರ ಯೋಜನೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರಿಗೆ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. (https://thewire.in/macro/manmohan-singh-more-firm-right-may-not-have-been-as-dominant)

ಅದೇ ರೀತಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಜೊತೆ ಸೌತ್ ಕಮಿಶನ್‌ನ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದ ಗಾಂಧಿವಾದಿ ಚಿಂತಕಿ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಕರ್ತೆ ದೇವಕಿ ಜೈನ್ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರು ಆರ್ಥಿಕ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಜನ ಚಳವಳಿಗಳ ವಿವೇಕವನ್ನು ಅರಿಯಲು ಉತ್ಸುಕರಿರಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಒಮ್ಮೆ ‘‘ಈ ಜನ ಚಳವಳಿಗಳು ಎಂದರೇನೆಂದೇ ನನಗೆ ಅರ್ಥವಾಗದು’’ ಎಂದು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕವಾಗಿ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದರು.

(https://www.epw.in/journal/2016/9/perspectives/looking-back-south-commission.html-0)

ಇದೆಲ್ಲದರಾಚೆಗೆ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಜಾರಿಯಾದ ನವ ಉದಾರವಾದಿ, ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಪರ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣಾ ನೀತಿಗಳ ಪರವಾಗಿ ಆ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಅವರು ಮಾಡಿದ ಕೆಲವು ಬೀಸು ಹೇಳಿಕೆಗಳು ಕೆಳಗಿನ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ:

ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವರಿಗೆ ಕೆಲವು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು:

ಪ್ರೀತಿಯ ಯೋಗೇಂದ್ರ ಯಾದವ್ ಜಿ,

1. ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರು ಜಾರಿಗೆ ತಂದ ನೀತಿಗಳು ಮಾತ್ರ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆಯೂ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜವಾದ ಇರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ನಿಮ್ಮ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಸರಿಯಾದದ್ದು. ಆದರೆ ಈ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮೋದಿ ಸರಕಾರವನ್ನು ನೋಡಿದ ನಂತರ ಬಂದ ಅರಿವಾಗಿರಬೇಕಿರಲಿಲ್ಲ ಅಲ್ಲವೇ? ಏಕೆಂದರೆ ಹಲವಾರು ಮಾರ್ಕ್ಸ್‌ವಾದಿಗಳು ಭಾರತವು ಆರಂಭದಿಂದಲೂ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಪ್ರಭುತ್ವವೇ ಆಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಲೇ ಬಂದಿದ್ದರಲ್ಲವೇ? ಆದರೆ ಆ ಅವಧಿಯನ್ನು ತೀರಾ ಇತ್ತೀಚಿನವರೆಗೆ ‘ನೆಹ್ರುವಿಯನ್ ಸಮಾಜವಾದದ ಕಾಲ’ ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸುತ್ತಾ ಭಾರತವು ಆಶಯದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜವಾದಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲಿ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯೇ ಎಂದವರನ್ನು ಹೀಗಳೆಯುತ್ತಾ ಬಂದಿರೇಕೆ?

ಇರಲಿ. ಭಾರತದ ಇಡೀ 75 ವರ್ಷದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಾದರಿಯು ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯೇ ಆಗಿತ್ತು ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಅದರ ಪ್ರಧಾನ ನಿರ್ದೇಶಕ ಮತ್ತು ಫಲಾನುಭವಿಗಳು ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ವರ್ಗಗಳೇ ಎಂದಾಯಿತಲ್ಲವೇ? ಯಾವುದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದ ಜನವರ್ಗಗಳಿಗಾಗಿರಬಹುದಾದ ಉಪಯೋಗಗಳು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಲ್ಲ ಬದಲಿಗೆ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮಾದರಿಯ ಬೈ ಪ್ರಾಡಕ್ಟ್ ಎಂದಾಗಲಿಲ್ಲವೇ?

ಹಾಗೆಯೇ 1991ರ ಪೂರ್ವ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮಾದರಿ, 1991ರ ನಂತರದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮಾದರಿ ಹಾಗೂ 2014ರ ನಂತರದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮ್ಯತೆ ಮತ್ತು ನಿರಂತರತೆಗಳಿಲ್ಲವೇ? ಆಯಾ ಕಾಲಘಟ್ಟದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಸಿದ್ಧತೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಯಾವುದೇ ಸರಕಾರ ಆಧಿಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದರೂ ದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕತೆ ಆ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿದೆಯಲ್ಲವೇ? ಅದರಲ್ಲಿ ಆಗಾಗ ಜನಪರ ಯೋಜನೆಗಳು ಭಾಗವಾಗಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಮಾನವೀಯ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮತ್ತು ಮೃಗೀಯ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಎಂದು ಬೇರ್ಪಡಿಸಿ ನೋಡಬಹುದೇ?

1945ರ ಎರಡನೇ ಮಹಾಯುದ್ಧದ ನಂತರ ಇಡೀ ಯುರೋಪ್ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡ ಕೀನಿಷಿಯನ್ ಮಾದರಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಗಳ ಲಾಭದ ದರ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿದರೂ ಕಮ್ಯುನಿಸಂನ ಆಕರ್ಷಣೆಯಿಂದ ಯುರೋಪನ್ನು ಬಚಾವು ಮಾಡಲು ಉದ್ಯೋಗ, ಆದಾಯ ಸೃಷ್ಟಿ, ಉಚಿತ ಆರೋಗ್ಯ-ಶಿಕ್ಷಣ ಕಲ್ಯಾಣ ನೀತಿಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿದ್ದಲ್ಲವೇ? 1991ರಲ್ಲಿ ಸೋವಿಯತ್ ರಶ್ಯ ಕುಸಿದು ಬಿದ್ದಂತೆ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಸಿದ್ಧಾಂತ, ರಾಜಕೀಯ, ವ್ಯವಸ್ಥೆಗೆ ಎದುರಾಳಿಯೇ ಇಲ್ಲದಿರುವಾಗ ಇಡೀ ಯುರೋಪ್ ಕಲ್ಯಾಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಹಿಂದೆಗೆದುಕೊಂಡು ನವ ಉದಾರವಾದಿ (ನಿಯೋ ಲಿಬರಲ್) ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ರೂಪುಗೊಂಡಿದ್ದಲ್ಲವೇ? ಅದರ ಭಾಗವಾಗಿಯೇ ಮೂರನೇ ವಿಶ್ವದ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯನ್ನು ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಐಎಂಎಫ್‌ನ ಶರತ್ತು ಬದ್ಧ ಸಾಲ ನೀತಿಗಳು, ವಿಶ್ವಬ್ಯಾಂಕಿನ ಕ್ಷೇತ್ರವಾರು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ತಿದ್ದುಪಡಿಗಳು ಮತ್ತು ವಿಶ್ವವಾಣಿಜ್ಯ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಕಡ್ಡಾಯಗಳು ಜಾರಿಯಾಗಿದ್ದಲ್ಲವೇ? ರಾವ್-ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಇತರ 81 ದೇಶಗಳ ರೀತಿ ಜಾರಿಗೆ ತಂದ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳು ಈ ಜಾಗತಿಕ ಮತ್ತು ದೇಶೀಯ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಗಳ ಅಗತ್ಯ ಮತ್ತು ಒತ್ತಡಗಳ ಪರಿಣಾಮವಲ್ಲವೇ?

ಹೀಗಾಗಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಯ ನೀತಿಗಳು ದೇಶವನ್ನು ಉಳಿಸುವ ನೀತಿಗಳಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಜಾಗತಿಕ ಹಾಗೂ ದೇಶೀಯ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಗಳ ಬದಲಾದ ಅಗತ್ಯಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ರೂಪಿಸಿದ ಅರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳು ಮತ್ತು ಇವತ್ತಿಗೂ ಅದೇ ನೀತಿಗಳೇ ಮುಂದುವರಿಯುತ್ತಿವೆ ಎಂಬ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಯಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಾವು ಕಲಿಯುವುದೇನು?

2. ಅದರ ಬದಲಿಗೆ ನೀವು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರನ್ನು ಹೊಗಳುವ ಭರದಲ್ಲಿ ಸಿಂಗ್, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದಾಗಿಂದಲೂ ಮುಕ್ತ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಇರಬೇಕು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ 1991ರ ನಂತರವಷ್ಟೇ ಅದನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು ಎಂದು ಬಣ್ಣಿಸಿದಿರಿ. ಆದರೆ ಸಮಾಜವಾದಿಗಳಾದ ನಿಮಗೆ ‘ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗೆ’ ಭಾರತದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಗಳು ಸಿದ್ಧವಾಗಿದ್ದರೇ ವಿನಾ ರೈತ-ಕಾರ್ಮಿಕರು ಮತ್ತು ಬಡ-ಮಧ್ಯಮವರ್ಗ ಸಿದ್ಧವಾಗಿತ್ತೇ?, ಕೃಷಿ, ಸಣ್ಣ ಉದ್ಯಮ ವಲಯ ಸಿದ್ಧವಾಗಿತ್ತೇ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಏಕೆ ಹುಟ್ಟುತ್ತಿಲ್ಲ? ಉದಾರೀಕರಣವು ಖಾಸಗಿ ಬಂಡವಾಳಿಗರ ಮೇಲಿದ್ದ ಅತ್ಯಗತ್ಯವಾಗಿದ್ದ ಸರಕಾರಿ ಸಂಕೋಲೆಗಳನ್ನು ಕಿತ್ತೆಸೆಯಿತು. ಆದರೆ ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಡ ರೈತಾಪಿ, ಸಣ್ಣ ಉದ್ಯಮಿ ಇನ್ನಿತರ ದುರ್ಬಲ ವರ್ಗಗಳಿಗೆ ಸಿಗುತ್ತಿದ್ದ ಪ್ರಭುತ್ವ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಕಿತ್ತೆಸೆದು ಆ ವರ್ಗಗಳನ್ನು ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಶಕ್ತಿಗಳ ಸುಲಭ ಬೇಟೆಗೆ ಒಡ್ಡಲಿಲ್ಲವೇ? ಇದು ಏಕೆ ನಿಮ್ಮ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಒಳಗೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ?

3. ಅದೇ ಭರದಲ್ಲಿ ರೈತರ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಗಳಿಗೂ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್‌ರ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳಿಗೂ ಯಾವುದೇ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳಿಬಿಟ್ಟಿರಿ! ಮತ್ತು 1996ರ ನಂತರ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಯ ಚರ್ಚೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಲು ಕಾರಣ ರೈತ ಚಳವಳಿಗಳು ಅದನ್ನು ಇಶ್ಯೂ ಮಾಡಿದ್ದು ಎಂದು ಕೂಡ ಘೋಷಿಸಿಬಿಟ್ಟಿರಿ-ಯೋಗೇಂದ್ರರೇ ಇಷ್ಟು ಬೀಸು ಹೇಳಿಕೆಯನ್ನು ಒಬ್ಬ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ಜನಪರ ಚಿಂತಕ ಕೊಡಬಹುದೇ? 1991ರ ಪೂರ್ವದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಪ್ರಭುತ್ವದ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳು ರೈತ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಪರವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದು ನಿಜ. ಆದರೆ ಈ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಆಗಲೇ ಬಸವಳಿದಿದ್ದ ರೈತಾಪಿಗೆ 1991ರ ನೀತಿಗಳಿಂದಾಗಿ ಒಂದು ಕಡೆ ಸರಕಾರಿ ಬೆಂಬಲ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿ ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ಕೃಷಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗೆ ವಿದೇಶಿ ಸರಕಿನ ಕಡ್ಡಾಯ ಆಮದು ನೀತಿಗಳಿಂದಾಗಿ ಬೆಲೆ ಕುಸಿದದ್ದು, ಸಾಲ ಹೆಚ್ಚಾದದ್ದು, ಹೆಚ್ಚಾದ ರೈತ ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಗೆ ಕಾರಣವಲ್ಲವೇ? ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕೂ 1991ರ ನೀತಿಗಳು ಕಾರಣವಲ್ಲವೇ? ನಾನು ಈಗ ಹೇಳುತ್ತಿರುವುದು ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನೀವು, ನಿಮ್ಮಂಥವರು ಹೇಳಿದ ಮಾತುಗಳನ್ನೇ.

ಎಲ್ಲವನ್ನು Re-Visit ಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಆ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ 1991ರಿಂದ ಮುಂದುವರಿದೇ ಇರುವ, ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಕೃಷಿ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಣ ಮರೆವು ಉಂಟಾಗಬಾರದಲ್ಲವೇ?

4. 1991ರ ಮುಂಚಿನಿಂದಲೂ ಸರಕಾರಗಳ Terms Of Trade ರೈತರ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿತ್ತು. ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ರೈತ ಸಾಲ ಮನ್ನಾ ಮಾಡಲು ಮುಂದಾದರು ಎಂದು ನೀವು ಹಾಗೂ ಅತೀಕ್ ಅಹ್ಮದ್ ಇಬ್ಬರೂ ಹೇಳಿದಿರಿ. ಅದನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲೆಂದೇ ಸಿ2+50ಶೇ. ಬೆಲೆ ವರದಿ ಕೊಟ್ಟ ಸ್ವಾಮಿನಾಥನ್ ವರದಿಯನ್ನು (2006ರಲ್ಲೇ ವರದಿ ನೀಡಿದರೂ) ಏಕೆ ಜಾರಿ ಮಾಡಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳಬೇಕಲ್ಲವೇ? ಅದನ್ನು ಜಾರಿ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಕೃಷಿ ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಅಸಹಜ ಮತ್ತು ತಪ್ಪು ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳು ಉಂಟಾಗುತ್ತವೆ ಎನ್ನುವುದು ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಆದಿಯಾಗಿ ಇಂದಿನ ಮೋದಿಯವರೆಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಧಾನಿಗಳ ನಿಯೋ ಲಿಬರಲ್ ಮಾರುಕಟ್ಟೆ ಪರ ನೀತಿಗಳಲ್ಲವೇ?

5. 1991ರ ನಂತರದ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಯಿಂದಾಗಿ ಸಂಪತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಬಡತನವೂ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ನಮ್ಮಂತಹ ಎಡಪಂಥೀಯರು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದ ಅನನುಕೂಲ ಸತ್ಯ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿಬಿಟ್ಟಿರಿ. ಹಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಆ ಅವಧಿಯನ್ನು ನೀವುಗಳು ‘ಉದ್ಯೋಗ ರಹಿತ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ’ ಎಂದು ಕರೆದ ಕಾರಣವೇನು? ಅದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕೃಷಿ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಲಕ್ಷ ಲಕ್ಷ ರೈತ ಕುಟುಂಬಗಳು ಕೃಷಿ ತೊರೆಯುವಂತಾಯಿತು ಎಂದು ನೀವು ಮತ್ತು ನಿಮ್ಮಂತಹ ಸಮಾಜವಾದಿಗಳೇ ಆತಂಕ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಿರಲ್ಲವೇ? ಆದಾಯವೂ ಇಲ್ಲದೆ, ಉದ್ಯೋಗವೂ ಇಲ್ಲದೆ ಬಡತನ ನಿವಾರಣೆ ಆಯಿತು ಎಂಬುದಾಗಿದ್ದರೆ ಮೋದಿ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಬಡವರು ಮೇಲೆ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ ಎಂದಾಗಲಿಲ್ಲವೇ? ದೇಶದ ಜಿಡಿಪಿಯಲ್ಲಿ ಮೇಲಿನ ಶೇ. 10 ಜನರನ್ನು ಹೊರಗಿಟ್ಟರೆ ಈಗಲೂ ನಮ್ಮ ದೇಶದ ತಲಾ ಜಿಡಿಪಿ ಆಫ್ರಿಕಾದ ಬಡರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಗಿಂತ ಕಡಿಮೆ. ವಯಸ್ಸಿಗೆ ತಕ್ಕನಾದ ಎತ್ತರವಿಲ್ಲದಿರುವುದು ಇಪ್ಪತ್ತು ಮೂವತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಸುದೀರ್ಘ ಪೋಷಣೆ ಕೊರತೆಯ ಫಲ ಎಂದಾದರೆ, ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಎಸ್‌ಸಿ, ಎಸ್‌ಟಿ ಮತ್ತು ತಳ ಹಂತದ ಒಬಿಸಿ ಸಮುದಾಯಗಳಲ್ಲಿರುವ ಕುಬ್ಜತೆ ಆಫ್ರಿಕಾದ ಬಡರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು. ಆದರೂ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಅವರ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳು ಶೇ. 20ರಷ್ಟು ಜನರನ್ನು ಬಡತನಕ್ಕಿಂತ ಮೇಲಕ್ಕೆ ಎತ್ತರಿಸಿತು ಎನ್ನುವ ವಾದವು ಸರಿಯಾದರೆ ಸಿಂಗ್‌ರಂತೆ ಮೋದಿಯೂ ಆಪದ್ಬಾಂಧವನೇ ಸರಿ.

ಅದೇ ರೀತಿ 1991ರ ನಂತರದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅಸಮಾನತೆ ಹೆಚ್ಚಿರಬಹುದು ಆದರೆ ಬಡತನ ಹೆಚ್ಚಾಗಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವ ಕುತರ್ಕ. ಬಡತನವು ಎಲ್ಲಾ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲೂ ಸಾಪೇಕ್ಷವಾದುದೇ. 1947ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಬಡತನವನ್ನು 500 ವರ್ಷಗಳ ಕೆಳಗಿನ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಕೊರತೆಯ ಅವಧಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಾನಂತರದಿಂದಲೇ ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಬಡತನವಿರಲಿಲ್ಲ. ಬ್ರಿಟಿಷರು ಬಡತನವನ್ನು ಓಡಿಸಿದ್ದರು ಎಂದು ಕೂಡ ವಾದಿಸಬಹುದು. ಇಂದು ಬಡತನವನ್ನು ವಿಶ್ವ ಸಂಸ್ಥೆಯು ಬಹುಅಂಶೀಯ ಬಡತನದ ಮಾನದಂಡಗಳಿಂದ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾನದಂಡಗಳಲ್ಲಿ 1991ರ ನಂತರದ 35 ವರ್ಷಗಳ ನಂತರವೂ ಭಾರತದ ಬಡತನ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ತಮ್ಮ ಅಧ್ಯಕ್ಷೀಯ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರೊ. ಎ. ನಾರಾಯಣ ಅವರು ಸೂಚಿಸಿದಂತೆ ಬಡತನದ ದಾರುಣತೆ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.

6. ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಭ್ರಷ್ಟರಲ್ಲ ಎಂದಿರಿ. ಅದು ನಿಜವೂ ಇರಬಹುದು. ಆದರೆ 2009-14ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಗ್ರೋಥ್ ಹೆಚ್ಚಾದದ್ದೇ ಈ ದೇಶದ ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ಲಂಪಟ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಉದ್ದಿಮೆಪತಿಗಳಿಗೆ ಲಕ್ಷ ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ ರೂ. ಸಾಲ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಕ್ಕಲ್ಲವೇ? ಒಂದೆಡೆ ಒಓಖಇಉಂದ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ವರ್ಗಾವಣೆಗಿಂತ ಸಿಂಗ್ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಶಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಆದ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ವರ್ಗಾವಣೆ ಹತ್ತಾರು ಪಟ್ತು ಹೆಚ್ಚಲ್ಲವೇ? ಇದು ಸಾಂಸ್ಥಿಕ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರವಲ್ಲವೇ? ಅದನ್ನೇ ಈಗ ಮೋದಿ ಮುಂದುವರೆಸಿದ್ದಲ್ಲವೇ?

7. 1991ರ ಹಿಂದಿನ ಲೈಸೆನ್ಸ್ ರಾಜ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಹೇಗೆ ಸರಿಯಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಮಿಕ್ಕ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಸರಕಾರ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಬಾರದೆಂಬ ನವ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ವಾದವನ್ನು ಮುಂದಿಟ್ಟಿರಿ. ಖಾಸಗಿ ಉದ್ಯಮಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದಲ್ಲಿ ಈಗಲೂ ಬಹುಪಾಲು ಸರಕಾರಿ ಉದ್ದಿಮೆಗಳು ಖಾಸಗಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿನ ಲಾಭವನ್ನು, ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಘಟಿತ ಉದ್ಯೋಗಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ನ್ಯಾಯವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ನಿಮ್ಮ ವಾದಕ್ಕೆ ಸಮರ್ಥನೆಯೇನು?

8. 1991ರ ನಂತರದ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆ ನೀತಿಗಳೆಂದರೆ ಇಂದಿನ ಮೋದಿ ಮಾದರಿ-ಜನವಿರೋಧಿ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಆಗಿರಬೇಕಿಲ್ಲ. ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಮಾದರಿ ಜನಸ್ನೇಹಿ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಮಾದರಿಯೂ ಸಾಧ್ಯ ಎಂದು ಇಂಗಿತ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದಿರಿ. ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯಲ್ಲಿರುವ ಭಿನ್ನ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ಅದು ಸಾಧ್ಯಗೊಳಿಸಬಹುದಾದ ರಾಜಕೀಯವನ್ನು ನೋಡಬೇಕೇ ವಿನಾ ಬೈನರಿಯಲ್ಲಿ ನೋಡಬಾರದು ಎಂದಿರಿ. ಆದರೆ ಶಿಕ್ಷಣ, ಆರೋಗ್ಯ, ಖಾಸಗೀಕರಣ, ಸರಕಾರವು ಕಲ್ಯಾಣ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಹಿನ್ನಡೆಯುವುದು, ಇತರ ಎಲ್ಲ ಜನವಿರೋಧಿ ನೀತಿಗಳ ಮೋದಿಯಾನಾಮಿಕ್ಸ್ ನ ಬೇರುಗಳು ಮನಮೋಹನಾಮಿಕ್ಸ್‌ನಲ್ಲೇ ಇಲ್ಲವೇ? ಅವು ಆಯಾ ಕಾಲದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಅಗತ್ಯಗಳಲ್ಲವೇ? ಆದ್ದರಿಂದಲೇ ಕಾಂಗ್ರೆಸನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಅಧಿಕಾರದಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ವಿರೋಧ ಪಕ್ಷಗಳ ಆರ್ಥಿಕ ನೀತಿಗಳು ಸಿಂಗ್ ನೀತಿಯ ಮುಂದುವರಿಕೆಯಾಗಿಯೂ, ಮೋದಿ ಮಾದರಿಯ ನಕಲಾಗಿಯೂ ಇರುವುದಲ್ಲವೇ?

9. ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳಿಗೂ ಕೋಮುವಾದಿ ಫ್ಯಾಶಿಸಂನ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳಿಗೂ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿಬಿಟ್ಟಿರಿ. ಆದರೆ 1925ರಲ್ಲೇ ಆರೆಸ್ಸೆಸ್ ಹುಟ್ಟಿದರೂ ಅದರ ಸಿದ್ಧಾಂತ ಸಾಮಾಜಿಕ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದು 1991ರ ಆರ್ಥಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟು ಹಾಕಿದ ಅತಂತ್ರ ಮತ್ತು ಅಭದ್ರತೆಗಳ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲೇ ಅಲ್ಲವೇ? ಇದು ಜಾಗತಿಕ ವಿದ್ಯಮಾನವೂ ಆಗಿರುವುದು ಕೇವಲ ಕಾಕತಾಳೀಯವೇ?

10. ಪ್ರಶ್ನೆಯೊಂದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರಿಸುತ್ತಾ ‘ಮತ್ತೆ ಈಗ ವರ್ಗಪ್ರಶ್ನೆ ಮುಂದಾಗಿದೆ. ಎಡ ಅಜೆಂಡಾಗಳಿಗೆ ಈಗ ಹಿಂದಿಗಿಂತಲೂ ಕಾಲ ಪಕ್ವವಾಗಿದೆ’ ಎಂದಿರಿ. ಅದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಮಾಜವಾದಿಗಳು ಕೇವಲ Expenditure Ministers ಆಗಿ ಯೋಚಿಸುತ್ತಾರೆಯೇ ವಿನಾ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಬಗ್ಗೆ ಯೋಚಿಸಲ್ಲ ಎಂದೂ ಹೀಗಳೆದಿರಿ! Demand Side Economics ಬಗ್ಗೆ ನಿಮ್ಮ ಅಭಿಪ್ರಾಯವೇನು? ಎಡಅಜೆಂಡಾ ನೈಜ ಸಮಾಜವಾದ ಎನ್ನುವುದಾದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಮನಮೋಹನ್ ಸಿಂಗ್ ಆಗಲೀ, ಅವರ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲವಾಗಲೀ ಹೇಗೆ ಮಾದರಿಯಾಗುತ್ತದೆ? ಖಂಡಿತಾ ಇಂದು ಜಗದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ನೈಜ ಸಮಾಜವಾದಿ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಲ್ಲ. ಭಾರತದಲ್ಲೂ ಯಾರ ಅವಧಿ ಯಲ್ಲೂ ಸಮಾಜವಾದಿ ಮಾದರಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅದು ದುಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಕಡಿಮೆ ಒಳ್ಳೆಯದನ್ನು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಆತ್ಮವಂಚನೆಗೆ ದೂಡಬೇಕೋ? ನೈಜ ಸಮಾಜವಾದದ ಅನ್ವೇಷಣೆಗೆ ದೂಡಬೇಕೋ?..

ಇಷ್ಟು ಕೇಳಬೇಕೆನ್ನಿಸಿತು. ಇವೆಲ್ಲದರ ಬಗ್ಗೆ ಪೂರ್ವಗ್ರಹವಿಲ್ಲದ, ಜನಹಿತದ ಪಕ್ಷಪಾತವಿರುವ ಸಮಗ್ರ ಚರ್ಚೆಯಾಗಬೇಕು. ಅಲ್ಲವೇ?